Reyhan Kenan poeziyasına ədəbi-bədii baxış

ŞİKƏST ÜMİDLƏR

Üst-üstə qalaq-qalaq

Sayı yox,hesabı yox.

Atılmış əşyalartək

Hissələr calaq-calaq.

Görməsə də gözlərim,

Duymasa da əllərim

bilirəm yaşayırlar

Ürəyimin küncündə

Qırılan ümidlərim.

Ta ki doğulan gündən

Onlar neçə dəst olub

Həyat zərbələrindən

 neçəsi şikəst olub.

Qəlbim bir məzar deyil,

Ümid xəstəxanəsi,

Hər ümid həyatımın

Bir kədər nişanəsi.

Sonda ölən ümidin

Neyləyim çıxmır canı

Mən ümid yaşadıram

Ümidlərsə Reyhanı.

Reyhan Kənan Şeirinin Bədii Təhlili:

  Reyhan Kənanın “Şikəst ümidlər” şeiri insanın daxili aləmini, həyatın zərbələri altında sarsılmış, amma hələ də sönməyən ümidlərinin portretini yaradır. Şeir bəşəri bir hissin – “ümid”in – doğulmasından ölümünə qədər keçdiyi mərhələləri bədii dildə, dərin psixoloji təsvirlərlə təqdim edir. Şeirin əsas ideyası odur ki, insan yaşadığı müddətcə içində bir ümid qığılcımı qalır, nə qədər yaralansa da, tam sönmür; çünki insan yaşamaq üçün ümid etməyə məhkumdur. Şair şeirin başlanğıcında “Üst-üstə qalaq-qalaq, sayı yox, hesabı yox” misraları ilə ümidsizliklərin miqdarını göstərir, onları “atılmış əşyalar”a bənzədərək həm mənəvi yorğunluğun, həm də unudulmuş arzuların mənzərəsini yaradır. Lakin bu “atılmışlıq” tam yoxluq deyil, çünki o ümidlər hələ də “ürəyin küncündə” yaşayır. Bu, insanın ruhunda ölən, amma tam yox olmayan arzuların simvoludur. Şeirdə “qırılan ümidlər” ifadəsi həm real həyat hadisələrinin, həm də mənəvi travmaların nəticəsini göstərir. Reyhan Kənan insanın daxili mübarizəsini elə təsvir edir ki, sanki oxucu özü də o qırılmış ümidlərin içindən keçir, onları öz qəlbində hiss edir. Şerin növbəti bəndlərində “Qəlbim bir məzar deyil,  Ümid xəstəxanəsi” misraları poetik düşüncənin zirvəsidir. Bu metafora göstərir ki, qəlb ölü arzuların yeri deyil, yaralı ümidlərin sağalmağa çalışdığı bir məkandır. Şairin dili sadə olsa da, mənəvi qatlar dərin, bədii məcazlar isə çoxqatlıdır. “Hər ümid həyatımın, bir kədər nişanəsi” deyərkən müəllif həm öz taleyini, həm də ümumən insan həyatını simvolizə edir – çünki hər bir ümid, bir şəkildə, bir kədərin izindən doğur. Son bənd isə şeirin fəlsəfi kulminasiyasıdır: “Sonda ölən ümidin, neyləyim çıxmır canı, mən ümid yaşadıram, ümidlərsə Reyhanı.” Burada artıq müəllif insanla ümid arasında qarşılıqlı həyat münasibətini göstərir – insan ümidlərlə nəfəs alır, amma bir nöqtədən sonra elə bil ümidlər insanı yaşadır. “Ümidlərsə Reyhanı” misrası həm müəllifin adını simvolik bir qəhrəmana çevirir, həm də onun poeziyada öz kimliyini ümidin təcəssümü kimi təqdim etdiyini göstərir. Bu, bir növ poetik özünütəsdiqdir. Şeirin bədii gücü ondadır ki, o, nə tam ümidsiz, nə də yalancı nikbinliklə doludur. Burada həyatın acısı ilə barışmış, amma hələ də ümidin nəfəsini itirməmiş bir ruhun səsi var. “Şikəst ümidlər” insanın həyatla mübarizəsinin poetik simvoludur — sarsılmış, amma sönməmiş arzuların, qırılmış, amma hələ də nəfəs alan ümidlərin manifestidir.

Uğurlar olsun,  əzizim!

 Müəllif: Sevil Azadqızı Azərbaycan dill və ədəbiyyatı müəllimi. Filoloq. Ədəbi təhlil-tənqidçi. Şair.