Respublikanın Xalq artisti, Azdramanın aparıcı səhnə ustası, sevilən aktrisa Mehriban Zəki Azərbaycan teatr və kino sənətinin xüsusi dəqiqlik, xarizma və intellekt tələb edən sahələrində iz buraxmış nadir sənətkarlardandır. Onun yaradıcılıq yolu həm çoxçalarlı rollar, həm də teatr düşüncəsinə gətirdiyi fərqli baxışlarla seçilir. Mehriban Zəkinin sənət dünyası yalnız səhnədə deyil, həm də aktyor sənətinə verdiyi düşüncəli töhfələrdə əks olunur.
Mehriban Mürvət qızı Zəki 1966-cı il dekabrın 18-də Bakıda anadan olub. Uşaqlıqdan sənətə marağı, səhnəyə olan həssas münasibəti və dərin müşahidə qabiliyyəti onun gələcəkdə peşəkar aktyor kimi formalaşmasının təməlini qoyub. Orta məktəb illərindən başlayaraq ədəbiyyata, teatr estetikasına və insan psixologiyasına yönələn marağı onu Azərbaycan Dövlət İncəsənət Universitetinin Dram və Kino Aktyorluğu fakültəsinə gətirdi. 1980-ci illərin sonlarında universitetə daxil olan Mehriban üçün bu, yalnız təhsil yox, həm də gələcək yaradıcılıq yolunun ilk ciddi sınağı idi.
Tələbəlik illərində o, səhnə dilini yalnız sözlə yox, bədəni, səsi, nəfəsi və emosiyanı bir bütöv orqanizm kimi idarə etməyi öyrənərək inkişaf etdirdi. Bu dövr onun sənət dünyasında ənənəvi metodlarla eksperiment arasında bir körpü rolunu oynadı. Həmin dövrdə Azərbaycan teatrı yenidən canlanır, yeni nəfəsə ehtiyac duyurdu; Mehriban xanım isə bu prosesdə diqqət çəkən aktyor simalarından birinə çevrildi.
Peşəkar teatr həyatı onun “Yuğ” Dövlət Teatrında başlamışdır. “Yuğ” teatrı Azərbaycan səhnəsində eksperimental, intellektual və qeyri-adi poetikası ilə seçilən məkandır. Burada hər tamaşa yalnız tamaşa deyildi; mətnin ruhuna eniş, mifə toxunuş və fəlsəfi yolçuluq idi. Mehriban Zəki bu teatrda özünü tamamilə yenidən kəşf etdi: bədən dili ilə susmağı, susaraq danışmağı və səhnədə sükutun belə bir obraz daşıdığını öyrəndi. O, tamaşaçı ilə yalnız vizual yox, mənəvi bağ quran, insan ruhunun ən qaranlıq və ən parlaq nöqtələrinə toxunan bir aktyor üslubu yaratdı.
Təxminən 15 il ərzində “Yuğ” teatrının aparıcı simalarından biri olaraq, Mehriban Zəki mürəkkəb psixoloji rolların öhdəsindən böyük ustalıqla gəldi. Onun yaratdığı obrazlar yalnız xarici davranışlarla deyil, insanın daxili aləminin incə nüansları ilə də səhnədə canlanırdı. Bu dövrdə onun gərgin, enerjili, lakin eyni zamanda sakit və dərin ifa üslubu tamaşaçı və rejissorların diqqətini çəkdi, onu Azərbaycan teatr mühitinin simalarından birinə çevirdi.
“İbrus” Teatrı və Akademik Milli Dram Teatrında işlədiyi dövr isə Mehriban Zəkinin sənət dünyasını daha da zənginləşdirdi. Burada o, həm klassik dramaturgiyanın mürəkkəb rollarını, həm çağdaş əsərlərin yenilikçi qəhrəmanlarını, həm də müəllif teatrının poetikasını sınama şansı qazandı. Müxtəlif rejissor məktəbləri ilə işləmək onun səhnə dilini, düşüncə tərzini və estetik baxışını dərinləşdirdi. Bu dövrdə ifa etdiyi rollar tənqidçilər tərəfindən dəfələrlə yüksək qiymətləndirildi; bir çox tamaşalar həm yerli, həm də beynəlxalq teatr festivallarında uğur qazandı.
Kino sahəsinə keçidi 1990-cı illərin əvvəllərinə təsadüf edir. “Azərbaycanfilm” studiyasının istehsalı olan “Ümid”, “Ailə”, “Otel otağı”, “Əlvida, cənub şəhəri” və “Küçələrə su səpmişəm” filmlərindəki rolları onun kino aktyoru kimi də güclü olduğunu sübut etdi. Mehriban Zəkinin kino oyununda ən diqqətçəkən cəhət obrazın ruh halını minimal jest, incə baxış və doğru pauza ilə çatdırmaq bacarığıdır. O, emosional qışqırıqlara ehtiyac duymayan, sakit, lakin dərin axan bir oyun tərzi ilə yadda qalır.
Bundan başqa, aktrisa dublyaj sahəsində də diqqətçəkən uğurlar əldə edib. Onun səsindəki melodika, tembr və emosional mətnoxuma bacarığı ekran əsərlərinə əlavə dəyər qatıb, tamaşaçı ilə dərin emosional əlaqə yaratmağa imkan verib.
Mehriban Zəkinin sənətə münasibəti ciddi və prinsipialdır. Müsahibələrində tez-tez qeyd etdiyi kimi, aktyor sənəti “tam səmimiyyət tələb edən, yalanı bağışlamayan” peşədir. O, serial sənayesinin sənəti ucuzlaşdırmasına qarşı çıxır, aktyorun inkişafı üçün mütaliə, müşahidə və təfəkkürü əsas şərt hesab edir. Bu sərt yanaşma onun sənətə olan sadiqliyindən və məsuliyyət hissindən irəli gəlir.
Onun zəhməti dövlət tərəfindən də yüksək qiymətləndirilib: 1998-ci ildə Əməkdar artist, 2018-ci ildə isə Xalq artisti fəxri adları ilə təltif olunub. 1993-cü ildə oynadığı “Xatun” mono-tamaşası ilə “Ən yaxşı teatr rolu” mükafatına layiq görülməsi də onun unikal sənət enerjisini təsdiqləyir.
Aktrisa həyatının çətin dövrlərində belə sənətdən uzaqlaşmayıb. 2023-cü ildə baş verən avtomobil qəzasına baxmayaraq, o, səhnəyə geri dönməklə həm tamaşaçıların, həm də sənət ictimaiyyətinin rəğbətini qazandı. 7 ildən sonra teatr mühitinə dönüşü isə hadisəyə çevrildi.
Bu gün Mehriban Zəki yalnız müxtəlif nəsillərin yaddaşında iz qoyan aktrisa deyil, həm də özünəməxsus teatr məktəbi formalaşdıran sənətkardır. O, səslə, baxışla, sükutla, bədənlə danışan, səhnəni insan ruhunun güzgüsünə çevirən nadir sənətkarlardandır. Mehriban Zəki Azərbaycan teatr-kino mühitində yüksək zövqün, təmiz sənət düşüncəsinin və intellektual aktyor məktəbinin simvollarından biri kimi yaşayır.
AYB və AJB üzvü,
Prezident və Həsən bəy Zərdabi mükafatçısı