Muğamın ruhani səfiri – Teyyub Aslanov … – Fuad Biləsuvarlı yazır

İfa tərzi ilə o, milli musiqiyə yeni bir nəfəs, yeni bir rəng qatmışdır. Bu nəfəs, qədim torpağın qoxusunu daşıyan, muğamın əbədi zənginliyini qoruyub saxlayan bir nəfəsdir. Teyyub Aslanovun səsi, sanki qopuq telləri birləşdirir, unudulmuş duyğuları yenidən dirildir.Adını çəkdiyimiz anda, göz önündə muğamın mistik dünyası canlanır—səssizliyin içində danışan bir səs, ürəkləri ovsunlayan bir titrəyiş. O, yalnız bir ifaçı deyil; o, Azərbaycan musiqisinin ruhunu dünya səhnəsinə daşıyan bir elçidir. Onun səsi, sanki bir dua kimi səslənir—xalqın yaddaşına yazılmış, zamanla solmayan bir dua.

1967-ci ilin 6 fevralında Xəzərin pıçıltısını eşidən bir Bakı səhərində  dünyaya göz açan Teyyub Aslanov, elə ilk nəfəsindən musiqiyə yönəlmişdi—sanki taleyin öz notları onu bu yola səsləyirdi. 96 saylı orta məktəbdə aldığı ilk təhsil, onun içindəki musiqi duyğusunu cilalayan bir başlanğıc oldu. Lakin bu duyğu, riyaziyyatla və kimya ilə ölçülə bilməyəcək qədər dərin idi. Neft-Kimya İnstitutunda (1984–1989) aldığı ali təhsil, onun intellektual dünyasını genişləndirsə də, qəlbindəki musiqi çağırışı daha güclü idi. Bu çağırış onu Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinə apardı—orada musiqili teatr aktyorluğu üzrə təhsil alaraq, səsini səhnəyə, ruhunu sənətə çevirdi.

Hərbi xidmət illəri (1985–1987) belə onun musiqi ilə olan bağını qopara bilmədi. Sanki o illər musiqi onunla birgə səngərlərdə idi—bir təsəlli, bir dua, bir yoldaş kimi. Teyyub Aslanovun ruhunu bəzəyən bu güc, onun hər addımında özünü göstərirdi: səsi ilə, duruşu ilə, baxışındakı dərinliklə.

1995-ci ildən etibarən peşəkar musiqi səhnəsinə qədəm qoyan sənətkar, artıq təkcə yerli deyil, beynəlxalq miqyasda da tanınmağa başladı. Onun ifaları, Azərbaycan torpağının səsini ABŞ-ın konsert salonlarına, Avropanın qədim teatrlarına, Asiyanın ruhani məkanlarına daşıdı. Hər notunda bir Vətən nəfəsi, hər səsində bir xalq xatirəsi vardı. Teyyub Aslanovun səsi, sərhədləri aşan bir ruhun təcəssümü idi.
1996-cı ildə Türkiyənin Bayburt şəhərində keçirilən “Dədə Qorqud” festivalında səslənən Teyyub Aslanovun səsi, sanki Oğuz ruhunun min illik yaddaşını oyatdı. 2000-ci ildə Avstriyanın Vyana şəhərində “Qarabağ uşaqlarının göz yaşları” adlı tədbirdə onun səsi dinləyicilərin gözlərinə yaş gətirdi, hər not sanki bir xatirənin pıçıltısı kimi səsləndi.

2005-ci ildə Tacikistanın Düşənbə şəhərində “Qəlblərin səsi” festivalında səslənən muğam, sərhədləri aşaraq qəlbləri birləşdirdi. 2015-ci ildə Cənubi Koreyada “Böyük İpək yolu” festivalında onun səsi, qədim ticarət yolları boyunca yayılmış mədəniyyətlərin ruhunu bir daha diriltdi. 2017-ci ildə UNESCO-nun Paris qərargahında Nəsiminin vəfatının 600 illiyinə həsr olunmuş dövlət tədbirində səslənən Teyyub Aslanovun ifası, sanki Nəsiminin sözlərini səsə çevirdi—ruhun əbədiliyini musiqi ilə təsdiqlədi.

Teyyub Aslanovun ifa tərzi, Azərbaycan muğamının klassik ruhunu qorumaqla yanaşı, ona yeni şəfəqlər bəxş etmişdir. Onun səsində muğamın fəlsəfi dərinliyi, sanki zamanın özünü sorğulayan bir hikmət kimi səslənir. Melodik gözəlliklər isə, sanki bir xalçanın ilmələri kimi, hər dinləyicinin ruhuna toxunur.

Texniki mükəmməllik onun ifasında yalnız bir bacarıq deyil—o, sanki səsi ilə memarlıq qurur, hər bir notu bir sütun, hər bir pauzanı bir günbəz kimi tikir. Eyni zamanda, dərin emosional təsir onun sənətinin ürəyidir: dinləyici yalnız eşitmir, hiss edir, yaşayır, xatırlayır.

Klassik muğam dəstgahlarından tutmuş xalq mahnılarına və təsniflərə qədər uzanan geniş musiqi xəzinəsi, Teyyub Aslanovun səsində bir xəritəyə çevrilir—bu xəritədə hər yol bir duyğuya, hər dönüş bir xatirəyə aparır. Onun səsi, Azərbaycan musiqisinin yaddaşını daşıyan bir karvan kimi, zamanın içindən keçərək dinləyiciləri valeh edir.

Azərbaycan musiqisinin nadir incilərindən biri kimi Teyyub Aslanov, sənət yolunda bir çox mükafatlarla təltif olunmuşdur. 2007-ci ildə ona “Azərbaycanın Əməkdar Artisti” fəxri adı verilmiş, 2018-ci ildə isə “Azərbaycanın Xalq Artisti” adına layiq görülmüşdür—bu titullar onun səsinin xalq yaddaşında necə kök saldığını təsdiqləyir.

Teyyub Aslanovun milli musiqiyə verdiyi töhfələr, yalnız bir sənətkarın uğuru deyil, həm də bir xalqın ruhunun ifadəsidir. Onun səsi, Azərbaycan musiqisinin fəxridir—sanki hər notda bir tarix, hər titrəyişdə bir xatirə yaşayır. Bu səs, əsrlər boyunca unudulmayacaq, zamanın özünü musiqiyə çevirən bir yadigar kimi qalacaqdır.

O, musiqi sevgisini və milli mədəniyyətin dərinliyini yalnız səhnədə deyil, bütün dünyada yaşatmışdır. Teyyub Aslanov, səsi ilə sərhədləri aşan, ruhu ilə mədəniyyətləri birləşdirən bir sənətkar kimi tarixdə öz layiqli yerini tutmuşdur.

Onun sənət dünyası, muğamın sükutla danışan fəlsəfəsi ilə doludur. “Bayatı-Şiraz” və “Bayatı-Qacar” kimi muğam dəstgahlarında Teyyub Aslanovun ifası, sanki bir ruhani səfərdir—dinləyicini öz iç dünyasına aparan, zamanla dialoqa girən bir musiqi yolçuluğu. Bu ifalarda həm yüksək texniki ustalıq, həm də dərin emosional qatlar birləşir. Onun səsi, klassik muğamın ənənəvi üslubunu qoruyaraq, müasir interpretasiyalarla yeni mənalar açır.

Bu sintez, dinləyiciyə yalnız musiqi təqdim etmir—o, bir duyğu xəritəsi təqdim edir. Hər bir səs dalğası, həm keçmişin xatirəsi, həm də gələcəyin ümididir. Teyyub Aslanovun sənəti, Azərbaycan musiqisinin həm yaddaşı, həm də nəfəsidir.

Teyyub Aslanovun səsi, dünyanın müxtəlif səhnələrində səsləndikcə, Azərbaycan muğamının ruhu da sərhədləri aşırdı. UNESCO tədbirlərində, “Hun-Türk” festivalında, ABŞ konsert salonlarında—hər yerdə onun səsi bir körpü oldu: mədəniyyətlər arasında, qəlblər arasında, zamanlar arasında. Xüsusilə ABŞ-da keçirilən konsertlərdə dinləyicilərin göz yaşları və alqışları, onun musiqisinin bəşəri gücünü təsdiqlədi—sanki muğam bir dil deyil, bir duyğu idi.

Onun ifa tərzi yalnız güclü səs diapazonu ilə deyil, muğamın hər incəliyinə olan hörmətlə seçilir. Səsin ardıcıllıqla yüksəlməsi və enməsi, klassik muğamın melodik quruluşunu qoruyur; dərin emosional keçidlər dinləyicini muğamın sehrinə bürüyür; mikrotonal nüanslar isə bu qədim musiqi formasının özünəməxsus çalarlarını daha aydın şəkildə çatdırır.

Teyyub Aslanovun səsi, muğamın ruhunu yaşadan bir nəfəsdir. O, güc və incəliyi, ifadə və sükutu birləşdirərək dinləyicini muğamın mistik axışına qərq edir. Ənənəvi üslubla müasir yanaşmaların vəhdəti onun ifasında ahəngdar bir sintez yaradır—sanki keçmişlə gələcək bir səsdə görüşür.

Onun səs diapazonu yalnız genişlik deyil, bir duyğu xəritəsidir. Muğamın təbii inkişafına uyğun olaraq səsi yavaş-yavaş yüksəlir, sonra zərif şəkildə enir—dinləyiciyə duyğusal bir keçid yaşadır. “Milli vibrasiya” adlandırılan incə titrəyişlər onun ifasında xüsusi bir çalar qatır, sanki səsin içində ruh titrəyir.

Teyyub Aslanov muğamın əsas missiyasını—insan ruhunun dərinliklərinə toxunmaq və emosional yüksəliş yaratmaq—böyük ustalıqla yerinə yetirir. O, yalnız notları səsləndirmir, həm də duyğuları incəliklə təqdim edir. Hər muğamın fəlsəfəsinə uyğun olaraq onun enerjisi azaldığı və yüksəldiyi yerlər ustalıqla idarə olunur. Tamaşaçını muğamın axışına cəlb etmək bacarığı ilə o, yalnız ifaçı deyil, muğamı yaşayan sənətkardır.

Mikrotonal keçidlər—yəni tonlar arasındakı incə fərqlər—onun ifasında melodik dərinlik yaradır. Klassik lad sisteminə sadiq qalaraq, bu keçidlər vasitəsilə muğamın mistik ruhunu daha da gücləndirir.

Teyyub Aslanov muğamı olduğu kimi təqdim etməklə kifayətlənmir—onu inkişaf etdirir, yeni auditoriyalara çatdırır. Dramatik məqamların vurğulanması, musiqi ilə söz arasındakı harmoniyanın gücləndirilməsi, ritmik bölgülərin yenidən formalaşdırılması—bunların hamısı onun sənətində muğamın müasir nəfəsini yaradır.

Beynəlxalq arenada Azərbaycan muğamını tanıtmaq onun sənət missiyasının ayrılmaz hissəsidir. Türkiyədən ABŞ-a, Avropadan Şərq dünyasına qədər verdiyi konsertlər, muğamı dinləyicilərə daha da yaxınlaşdırmışdır. UNESCO tədbirlərində iştirakı, muğamın qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilməsində mühüm rol oynamışdır.

Teyyub Aslanovun fəaliyyəti yalnız ifa ilə məhdudlaşmır—o, muğamı bir ruhani qüvvə, bir mədəniyyət simvolu kimi təqdim edir. Dünyanın müxtəlif bölgələrində Azərbaycan muğamını təbliğ edərək, bu qədim musiqi irsini fərqli xalqların mədəniyyətinə və dinləyicilərin ürəyinə çatdırır. Onun səsi, bir xalqın ruhunu dünya ilə bölüşən bir elçidir.

UNESCO tədbirlərində, Nəsiminin yubileyinə həsr olunmuş Paris konsertində, muğam yalnız bir musiqi növü kimi deyil, Azərbaycanın intellektual və mədəni irsinin parçası kimi təqdim olunmuşdur. Seminarlar, ustad dərsləri, maarifçilik fəaliyyəti—bunlar onun sənətinin təbliğatçı qatını təşkil edir.

Teyyub Aslanovun beynəlxalq səhnələrdə çıxışları, bəşəri duyğuların musiqi ilə ifadəsidir. Onun ifası həm Şərq dinləyicilərini, həm də Qərb mədəniyyətinə bələd olanları təsirləndirir. Konsertlərində muğam dinləyiciləri yalnız musiqiçi ilə deyil, həm də Azərbaycan ruhu ilə əlaqələndirir.

Beynəlxalq festivallar onun muğam ifaçılığına müasir bir yanaşma gətirməsi üçün unikal imkan yaradıb. Hər dəfə səhnəyə çıxarkən, milli musiqimizi yeni bir atmosferdə təqdim edir, muğamın qlobal dəyərlərə uyğunlaşmasını təmin edir. Onun səsi, zamanın içində yol alan bir karvan kimi, hər dinləyiciyə bir duyğu yükü çatdırır.

Onun ifaları muğamın təkcə bir musiqi növü deyil, həm də ruhani bir güc olduğunu göstərərək dünya auditoriyalarında dərin təsir buraxmışdır. Bu fəaliyyətlər onun sənətkarlığını beynəlxalq səviyyədə tanıdaraq, Azərbaycan musiqisinin əbədiliyinə və gələcəkdə daha da geniş yayılmasına zəmin yaratmışdır.

İfaçı olaraq o, sadəcə səhnə insanı deyil, həm də muğamı bir ruhani güc  kimi qəbul edən sənətkardır. Onun yaxınları və tələbələri bu yanaşmanı həmişə vurğulayırlar.
– Musiqi onun həyatının ayrılmaz hissəsi olmuş, gündəlik məşqləri və hazırlıqları onu daim zirvədə saxlamışdır.

– Tələbələri ilə olan əlaqəsi , gələcək muğam ifaçılarının yetişməsi üçün mühüm rol oynayır. Onun muğamı öyrətmə tərzi, klassik üslubu yeni nəsillərə ötürmək missiyasına əsaslanır .

SÖZARDI: Teyyub Aslanovun yaratdığı muğam üslubu, gələcək nəsillər üçün bir məktəb rolunu oynayır . Onun unudulmaz ifaları, muğamın inkişaf yolunda tələbələr və yeni sənətçilər üçün bir istiqamət olacaqdır. 

O, yalnız bir xanəndə deyil, həm də muğamın ruhani səfiri kimi, bu musiqinin sirlərini və dərinliklərini dünya arenasına təqdim etmişdir. Onun ifasında Azərbaycan muğamı canlı tarixə çevrilir və dinləyicilərin ruhuna toxunur. 

Teyyub Aslanovun muğam ifaçılığı Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin canlı örnəyi kimi qəbul edilir. Onun ifası təkcə klassik sənəti qorumaqla kifayətlənmir, eyni zamanda onu yeni auditoriyalara çatdırır və muğamın inkişafına töhfə verir. Onun səsi muğamın ruhani dünyasını dinləyiciyə birbaşa ötürən bir alətdir və bu sənətin əbədiliyini təmin edən əsas faktorlardan biridir. 

Müəllif: Fuad BİLƏSUVARLI,
AYB və AJB üzvü,
Prezident mükafatçısı,
Həsən bəy Zərdabi mükafatçısı

Mənbə: Azərbaycan.media