Xalq artisti Gülşən Qurbanova Azərbaycan teatr və kino sənətinin parlaq ulduzlarından biri, sənət fədailiyi, zərif duyumu və yüksək peşəkarlığı ilə yaddaşlara həkk olunmuş sənətkar kimi bu gün də böyük ehtiramla anılır. Onun həyat yolu yalnız bir aktrisanın tale hekayəsi deyildi — bu yol bütöv bir epoxanın sənət nəfəsini, estetik zövqünü və mənəvi dəyərlərini özündə birləşdirən böyük bir salnamə idi. Səhnədə yaratdığı hər bir obraz təkcə estetik zövq deyil, həm də milli kimliyimizin, insan ruhunun dərin qatlarının, həyat fəlsəfəsinin poetik təcəssümü idi. O, səhnəyə daxil olduğu andan tamaşa zalında xüsusi bir sehr yaranır, sözün, duyğunun və işığın harmoniyası tamaşaçının qəlbinə yol tapırdı.
Sənət yolu təkcə peşəkar zirvələrlə deyil, həm də insani keyfiyyətlərin saflığı ilə yadda qalan Gülşən xanım həmkarları üçün bir məktəb, gənc aktyorlar üçün bir örnək idi. Onun sadəliyi, səmimiyyəti, sənətə olan sonsuz məhəbbəti həm səhnənin arxasında, həm də üzərində hiss olunurdu. O, sənəti bir peşə kimi deyil, həyatın mənası və missiyası kimi qəbul edən sənətkarlardandı. Buna görə də onun yaratdığı hər bir obraz bir mərasim, bir doğuluş, bir ruhi yüksəliş idi.
Uşaqlıq illərindən sənətə duyduğu maraq onun təbiətində gizlənmiş yaradıcı gücün ilk işıqları idi. Məktəb illərində ədəbi-bədii tədbirlərdəki fəallığı, səsinin cazibəsi, nitqinin aydınlığı, səhnə duyumunun incəliyi onu həmyaşıdlarından fərqləndirirdi. Bu yaşlarda teatrın sehrinə qapılan Gülşən xanım gələcəkdə səhnənin onun üçün bir məbəd olacağını ürəyinin dərinliyində hiss edirdi.
Teatr institutuna daxil olması isə həyatının dönüş nöqtəsi oldu. Məşhur sənətkarların rəhbərliyi altında aldığı təhsil ona həm professionallıq, həm də səhnə estetikası baxımından yeni bir dünyanın qapılarını açdı. İnstitut illəri onun üçün sadəcə təhsil deyil, özünəməxsus sənət fəlsəfəsinin formalaşdığı bir mərasim idi. Hər dərs, hər məşq, hər səhnə çıxışı onun ruhuna işıq salır, sənətkar kimliyini daha da möhkəmləndirirdi.
Bu yolla Gülşən Qurbanova uşaqlıq marağını taleyinə çevirdi, taleyini isə sənətə həsr edilmiş ömür yoluna döndərdi. Onun yaradıcılıq hekayəsi insanın sənətə bağlılığının, səhnə ilə ruh birliyinin ən parlaq nümunələrindən biri kimi mədəniyyət tariximizdə yaşayacaq.
Gənc Tamaşaçılar Teatrı Gülşən Qurbanovanın sənət taleyində yalnız bir iş yeri deyil, onun sənət məbədinə çevrilmiş müqəddəs ocaq idi. O, bu teatrın səhnəsində ömrünün ən parlaq illərini, ən təsirli obrazlarını yaratdı. Səhnəyə çıxdığı hər dəfə rolunu yalnız ifa etmirdi — həmin obrazı bütün varlığı ilə yaşayır, onun taleyini öz taleyi kimi duyur, hər bir hərəkəti və baxışı ilə tamaşaçıya yeni bir dünya açırdı.
Onun yaratdığı qadın surətlərində insan ruhunun mürəkkəbliyi, həyatın ziddiyyətləri, sevincin işığı, kədərin incə kölgələri ustalıqla əks olunurdu. Dram, tragediya, komediya — heç biri onun üçün maneə deyildi. O, janrdan asılı olmayaraq müəllifin ideyasını tamaşaçıya çatdırmağı, əsərin ruhunu duymağı və duyurmağı bacarırdı.
Aktrisanın teatr repertuarı çox rəngarəng idi. O, səhnədə Mərcan (“Mənim nəğməkar bibim”, Ə. Əylisli), Eyzəngül (“Şirinbala bal yığır”, S. Qədirzadə), Çiçək (“Ana laylası”, İ. Coşqun), Nabat (“Tamahkar”, S. S. Axundov), Şahnaz (“Şəhərli oğlan”, Q. Rəsulov), Almagül (“Fudzi dağında qonaqlıq”, Ç. Aytmatov), Gülarə (“Məhəbbət novellası”, Ş. Xurşud və Ə. Hacıyev), Nera (“Zəncirlənmiş Prometey”, C. Məmmədov), Gülnaz (“Pul dəlisi”, Ə. Orucoğlu) və ana (“Bala bəla sözündəndir”, Ə. Əmirli) kimi müxtəlif xarakterləri canlandıraraq teatr sənətimizdə unudulmaz iz qoydu. Bu obrazların hər biri təkcə bir tamaşanın qəhrəmanı deyil, öz dövrünün insanını, onun ruhunu, taleyini, daxili dünyasını yaşadan canlı mətn idi.
Kino yaradıcılığı da Gülşən Qurbanovanın sənət yolunun mühüm və şərəfli bir parçasıdır. O, kinoda da özünü tamamilə başqa bir ölçüdə göstərdi — kamera qarşısında onun səmimiyyəti, təbiiliyi, duyğuların incə ötürülməsi tamaşaçını valeh edirdi. Filmlərdə canlandırdığı qadın surətləri milli xarakterimizin, Azərbaycan qadınının zərifliklə gücü birləşdirən mənzərəsinin bədii nümunələri idi.
Onun kino irsinə daxil olan rollardan “Ad günü” filmindəki Şeyda obrazı, “Arvadım mənim, uşaqlarım mənim” filmindəki Güldəstə, “Cin mikrorayonda” filmində Dəmirovun arvadı, “Bayquş gələndə” filmində Ədilə, “Anlamaq istəyirəm” filmində Rəfiqə kimi surətlər Azərbaycan kino yaddaşının seçilən obrazları sırasındadır. Bu rolların hər biri özündə həyatın ağır yükünü, qadın fədakarlığının gücünü, ana qayğısının zərifliyini, insan taleyinin poetikliyini daşıyırdı. O, kamera qarşısında obrazı yalnız canlandırmırdı — ona nəfəs verir, ruh qatırdı.
Gülşən xanımın şəxsiyyəti haqqında xatirələr də onun yaradıcılığı qədər işıqlıdır. O, səhnənin parlaq ulduzu olmaqla yanaşı, həm də insanlıq məktəbinin canlı nümunəsi idi. Həmkarlarına göstərdiyi qayğı, gənclərə verdiyi dəstək, hər bir istedadın inkişafı üçün səmimi təşviqi onu həm müəllim, həm dost, həm də bir ana kimi ucaldırdı. Onun intizamı, məsuliyyət hissi, hər rol üzərində dəqiqliklə işləməsi sənətə yanaşmasının əsas göstəricilərindən idi.
“Səhnə insanın güzgüsüdür. Orada yalan danışmaq olmaz” — Gülşən xanımın bu sözləri onun həm sənət fəlsəfəsini, həm də həyat prinsipini açır. O, səhnəyə həqiqəti gətirən sənətkarlardandı. Buna görə də onun oynadığı hər bir obraz insanlara təsir edir, düşündürür, qəlblərdə iz qoyurdu.
Gülşən Qurbanovanın zəngin irsi bu gün də öz dəyərini qorumaqdadır. Onun teatrda və kinoda yaratdığı surətlər milli qadın obrazının bədii portretinə çevrilmiş, Azərbaycan mədəniyyətinin yaddaşına hopmuşdur. Gənc aktyorlar, sənətsevərlər onun sənət yolundan ilham alır, onu sənətkarlığın, zəhmətin, səmimiyyətin və fədakarlığın simvolu kimi qəbul edirlər.
Onun dünyasını dəyişməsi böyük bir itki olsa da, sənətkarın ölməzliyi yaddaşlarda, tamaşaçı sevgisində və yaratdığı obrazlarda yaşayır. O, Azərbaycan teatr və kino salnaməsində yalnız bir aktrisa kimi deyil, milli ruhun, qadın müdrikliyinin, sənət fədakarlığının əbədi işığı kimi qalıb. Onun adı hər yeni tamaşanın, hər yeni filmin, hər yeni gənc aktyorun yolunda bir xatirə, bir örnək, bir dua kimi yaşayır.
Müəllif: Fuad Biləsuvarlı, AYB və AJB üzvü, Prezident və Həsən bəy Zərdabi mükafatçısı
Mənbə: Azerbaycan.media