Yeniyetməlik dövrü uşaqlıqdan yetkinliyə keçidin ən mürəkkəb mərhələsidir. Bu dövrdə gənclər emosional, sosial və fiziki dəyişikliklər yaşayır. Bəzən bu dəyişikliklər aqressiv davranışların meydana çıxmasına səbəb olur. Aqressiya təkcə fiziki zorakılıq deyil, həm də daxili gərginlik və emosional stresin ifadə formasıdır. Yeniyetmələrdə aqressiyanın səbəblərini anlamaq, onların emosional ehtiyaclarını düzgün qarşılamaya və effektiv dəstək göstərməyə kömək edir.
Azərbaycan.media saytının “Qaranlıqdan işığa” rubrikası çərçivəsində bu mövzuda faydalı tövsiyələri təqdim edirik.
1. Bioloji amillər
Yeniyetməlik dövründə hormon səviyyəsində baş verən dəyişikliklər davranışlara ciddi təsir göstərir. Testosteron və estrogenin artması gənclərdə impulsivlik, hiddətlənmə və emosional partlayışlara gətirib çıxara bilər. Araşdırmalar sübut edir ki, testosteron səviyyəsi yüksək olan gənclərdə aqressiv davranışlar daha çox müşahidə edilir.
2. Psixoloji amillər
Stress, depressiya, anksiyete və özünə inamsızlıq kimi problemlər gənclərin aqressiv davranışlarını artıran əsas səbəblərdəndir. Yeniyetmələr bu mərhələdə kim olduqlarını anlamağa çalışarkən, sosial təzyiqlər və məktəb gərginliyi ilə qarşılaşırlar. Emosiyalarını sağlam şəkildə ifadə etməyi öyrənməmək, bu gərginliyin aqressiyaya çevrilməsinə səbəb ola bilər.
3. Sosial amillər
Ailə mühiti, dost çevrəsi və məktəb yeniyetmələrin davranış modelini formalaşdırır. Ailədaxili münaqişələr, zorakılıq və ya məktəbdəki sosial təzyiqlər aqressiyanın yaranmasına təkan verir. Gənclər bəzən dostları tərəfindən qəbul olunmaq üçün onların neqativ davranışlarını təqlid edirlər.
4. Mədəni amillər
Cəmiyyətin dəyərləri və mediada təqdim olunan zorakı məzmun yeniyetmələrdə aqressiv davranışların normallaşmasına səbəb ola bilər. Filmlərdə, oyunlarda və sosial mediada zorakılığın təbliği, gənclərin bu davranışları təbii qəbul etməsinə gətirib çıxarır. Tədqiqatlar göstərir ki, mediada zorakı səhnələr izləyən gənclər bu davranışları real həyatda da təkrarlamağa meyllidirlər.
5. Sosial media və informasiya texnologiyaları
Müasir dövrdə sosial media yeniyetmələrin həyatında böyük yer tutur. Onlayn mühitdə təhqir, zorakılıq və neqativ münasibətlərlə qarşılaşmaq emosional gərginliyi artırır. Tanınmaq və təsdiq qazanmaq istəyi bəzən aqressiv davranışlara çevrilir. İnternetdəki zorbalıq halları gənclərdə narahatlıq, özünəqapanma və aqressiya yarada bilər.
Nəticə
Yeniyetmələrdə aqressiya bioloji, psixoloji, sosial və mədəni amillərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində formalaşır. Bu səbəbləri anlamaq, gənclərin sağlam emosional və sosial inkişafına dəstək olmaq üçün vacibdir. Valideynlər və müəllimlər, yeniyetmələr üçün müsbət və təhlükəsiz mühit yaratmalı, onların hisslərini ifadə etməsinə şərait yaratmalıdırlar. Psixoloji dəstək, stressin idarə olunması və sosial bacarıqların inkişafı aqressiyanın azaldılmasında effektiv vasitələrdəndir.
Müəllif: Almara AĞAQIZI
“PRİM – Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi”nin direktoru
Mənbə: Azərbaycan.media
📞 Əlaqə: +994 50 207 80 04
📍 Ünvan: Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A (Elmlər m/st yaxınlığı)