Elçin İsgəndərzadə — 60
Azərbaycan ictimaiyyətinə yaxşı tanış olan hörmətli ziyalımız Elçin İsgəndərzadə haqqında bu qeydləri yazarkən, bir anlıq zaman dayandı sanki. Qəlbimdə bir çaşqınlıq baş qaldırdı—onu necə təqdim edim? Şair kimi, sözün ruhunu duyan bir qələm sahibi kimi? Tərcüməçi kimi, dillər arasında körpü salan, mədəniyyətləri bir-birinə yaxınlaşdıran bir ruh kimi? Müəllim kimi, gənc düşüncələrə işıq saçan, biliklə nəfəs verən bir ustad kimi? Yoxsa texnika və filologiya elmləri doktoru, professor kimi, həm riyazi dəqiqliyin, həm də dilin incəliyinin daşıyıcısı kimi?
Bu sualların hər biri onun varlığının bir qatını açır, lakin heç biri onu tam ifadə etmir. Çünki Elçin İsgəndərzadə sadəcə titullarla ölçülə bilməz. O, Azərbaycan ruhunun bir təcəssümüdür—elmin, sənətin, mənəviyyatın birləşdiyi bir məqamda dayanan, zamanla yarışan, yaddaşla danışan bir ziyalıdır. Onu təqdim etmək, sanki bir güzgüdə günəşin bütün şüalarını tutmağa çalışmaq kimidir—hansı bucaqdan baxsan, yeni bir nur görünür.
Elçin müəllimin zəngin tərcümeyi-halı və çoxşaxəli fəaliyyəti ilə tanış olduqca, insanın içində bir aydınlıq doğur: bu şəxsiyyət haqqında samballı, dərin və layiqli bir yazı yazmaq yalnız mümkün deyil, həm də zəruridir. Çünki onun həyat yolunun hər bir sahəsində—elmdə, tərcümədə, pedaqogikada, poeziyada—özünəməxsus bir iz, bir nəfəs, bir dəsti-xətt görünür. Bu izlər sadəcə peşəkar uğurlar deyil, bir ruhun Vətənə, dilə, insanlığa olan sevgisinin izləridir.
Hər sahədən boylanan Elçin İsgəndərzadə obrazı, sanki bir güzgüdə əks olunan çoxqatlı bir nur kimidir: bir tərəfdən yüksək intelekt, digər tərəfdən geniş erudisiya, və ən başlıcası, ürəyi Vətən eşqi ilə döyünən bir ziyalı. O, bu sahələrin heç birində yarımçıq qalmayıb—hər birində özünü tam şəkildə təsdiq edib, öz möhürünü vurub, öz nəfəsini buraxıb.
Və bədii sözün müqəddəsliyini duyanlar üçün bu yolun ən uca məqamı İlhamın Allah vergisi olmasıdır. Sözün dəyərini bilənlər üçün o, sadəcə ifadə vasitəsi deyil—söz, bir yüksəlişdir, bir mərtəbədir. Elçin İsgəndərzadənin poetik mayası da məhz bu ucalıqdan süzülüb gəlir. Onun şeirləri, sanki göydən yerə enən bir işıq kimi, ruhu oyadır, yaddaşı silkələyir.
Bu duyumu ilk olaraq böyük şairimiz Məmməd Arazın sözlərində tapmaq mümkündür. “…bədii sözün dəyərini, qiymətini bilənləri söz həmişə müqəddəs ucalığa yüksəldib… Şübhəsiz ki, həmin yüksək poetik məkanın müəyyənləşdirilməsi Allah vergisidir…” deyən Məmməd Araz, Elçin İsgəndərzadənin ilhamını lap əvvəldən hiss etmişdi. Bu sözlər, sadəcə bir tərif deyil—bu, bir ruhun digər ruhu tanımasıdır. Və bu tanıma, bu təsdiq, bu qiymət, Elçin müəllimin yolunu seçənlər üçün bir işıq, bir nişanədir.
Elçin İsgəndərzadənin ədəbi mühitə gəlişi ötən əsrin sonuncu onilliyinə təsadüf edir—bir dövrün qapanıb, yeni bir çağın nəfəs aldığı illərə. Bu gəliş, sadəcə bir şairin ilk addımı deyildi; bu, poeziya aləminə yeni bir nəfəsin, yeni bir ruhun daxil olması idi. 1996-cı ildə çap olunan “Yaşamaq dərsi” adlı şeirlər kitabı, oxucularla ilk görüşün rəsmi nişanəsi oldu. Amma bu görüş, sanki bir ruhun digər ruhlarla tanışlığı idi—oxucular bu kitabda toplanmış misralarda təkcə söz görmədilər, həm də bir nəfəsin, bir niyyətin, bir ilhamın doğulduğunu hiss etdilər.
Bu görüş maraqla qarşılandı, çünki Elçin İsgəndərzadənin poeziyası, o dövrün ədəbi axarında fərqli bir rəng, fərqli bir səs idi. Və həmin səs, 1996-cı ildən bu yana susmadı. Artıq 30 ilə yaxındır ki, bu yol davam edir—sözlə, düşüncə ilə, elmlə, ruhla. Bu yol, sadəcə bir şairin yolçuluğu deyil, həm də bir axtaranın, bir arayanın, bir alim ruhunun yoludur.
Diqqətçəkən məqam budur ki, Elçin İsgəndərzadə bu illər ərzində yalnız poeziya ilə kifayətlənməyib. O, daim axtarışda olan bir şair olmaqla yanaşı, həm də elmi fəaliyyətlə məşğul olub—sanki sözün estetikası ilə elmin dəqiqliyini birləşdirən bir ruh kimi. O, arayır, soruşur, yeniliklərə can atır, bir alim kimi düşünür, bir şair kimi hiss edir. Bu ikili varlıq—alim və şair—onun şəxsiyyətində bir-birini tamamlayır, bir-birini yüksəldir.
Elçin İsgəndərzadənin yolçuluğu, sanki bir dərsdir: yaşamağın, yazmağın, düşünməyin, duymağın dərsi. Və bu dərs, hələ də davam edir.
Elçin İsgəndərzadənin ömür yolu, sanki Qarabağın öz taleyidir—zərif, ziddiyyətli, müqəddəs və yaralı. O, dünyaya Qarabağın incisi olan Şuşada göz açıb. Bu torpaq, yalnız coğrafi bir məkan deyil, həm də ruhun beşiyidir. Şuşanın insanı valeh edən təbiəti, saf havası, sükutla danışan dağları Elçin müəllimin ruhuna ilk nəfəsini verib. Bu nəfəs, sonralar onun bir ziyalı, bir Vətən övladı kimi formalaşmasında əvəzsiz rol oynayıb.
Şuşa, xalqımıza böyük sənətkarlar bəxş etmiş bir torpaqdır. Yeniyetmə Elçin üçün isə bu torpaq, xatirələrin məbədi, yaddaşın sığınacağı olub. Ailəsi sonradan Ağdamın Əhmədavar kəndinə köçsə də, onların qəlbində Şuşa adlı bir məhəbbət yaşamağa davam edib—sanki bir iç məbəd, bir ruhun daimi ünvanı kimi.
Zaman keçdi, torpaqlarımız işğala məruz qaldı. Ağdam da, Şuşa da erməni qəsbkarlarının caynağına düşdü. Bu işğal, sadəcə coğrafi bir itki deyildi—bu, ruhun yaralanması idi. Elçin İsgəndərzadə bu ağrını yalnız yaşamadı, həm də yaşatdı. Onun poetik fəaliyyətinin əsas mövzularından biri məhz bu həsrət, bu ağrı, bu torpaq itkisi oldu. Şairlər kövrək olurlar, bəli. Amma Elçin müəllimin kövrəkliyi, sanki bir dağın içindəki bulaq kimidir—sakit, dərin, şəffaf və davamlı.
Onun misralarında bu ağrı sızır, bu həsrət danışır:
– Dilim qabar oldu, Vətən deməkdən
Balam doğulduğu kəndi soruşur
Hər gün məndən…
Bu misralar, sadəcə bir şeirin parçası deyil—bu, bir xalqın yaddaşıdır, bir ata ilə bir övlad arasında qırılmış torpaq bağının fəryadıdır. Bu misralarda Elçin İsgəndərzadənin içindəki Şuşa danışır, Ağdam ağlayır, Vətən susmur.
Elçin İsgəndərzadə başqa bir şeirində qəlbində daşıdığı Şuşa həsrətini yana-yana dilə gətirir. Bu misralar, sadəcə poetik ifadə deyil—bu, bir ruhun fəryadıdır, bir torpağın göz yaşlarıdır:
– Qaldır döyüş bayrağını,
Haydır Zəfər sorağını,
Ölsəm, Şuşa torpağını,
Tökün, gözümə-gözümə…
Bu misralarda bir şairin gözləri torpaqla görüşmək istəyir, sanki ölüm belə bu görüşə mane ola bilməz. Bu, Vətənə olan sevginin son həddidir—gözə torpaq tökülməsi, sanki ruhun torpaqla qovuşmasıdır.
İndi isə, 30 illik ayrılıqdan sonra bu nisgillər, bu həsrətlər arxada qalıb. Qarabağ torpaqları—Şuşa, Ağdam, Füzuli, Zəngilan—hamısı müzəffər Ali Baş Komandanımızın rəhbərliyi və qəhrəman əsgərlərimizin misilsiz şücaəti ilə azadlığa qovuşub. Bu azadlıq, sadəcə torpağın geri alınması deyil, həm də ruhun sağalmasıdır. İşğaldan azad olunmuş torpaqlarda yeni həyat qurulur—sanki torpaq yenidən nəfəs alır, yenidən danışır, yenidən doğulur.
Cənnətməkan Qarabağ, illərdir çəkdiyi ağrılardan sonra əvvəlki firəvan günlərinə qayıdır. Bu qayıdış, bir xalqın yaddaşına yazılan Zəfər dastanıdır. Bu dastanın sevincini ən çox yaşayanlardan biri də Elçin İsgəndərzadədir. Çünki onun şeirlərindəki Qarabağ nisgili, illərlə bir xalqın içindəki həsrətin səsi olub. İndi isə bu səs, müjdə soraqlı misralara çevrilmək üzrədir.
Yəqin ki, Elçin müəllimin sonrakı şeirlərində bu həsrətin yerini sevinc, qürur və torpaqla qovuşmanın poetik təntənəsi alacaq. Onun misralarında artıq gözlərə torpaq tökülməyəcək—gözlər torpağa baxacaq, torpaq gözə gülümsəyəcək.
Elçin İsgəndərzadənin poeziyasında məhəbbət, sadəcə bir hiss deyil—bu, insanın Tanrıya yaxınlaşma formasıdır. Onun misralarında sevgi, yaşla ölçülmür, zamanla solmur, məkanla məhdudlaşmır. Bu sevgi, sanki bir ilahi çağırışdır, bir ruhun digərinə yönəlmiş dua kimi.
–Məhəbbət insanın baxmır yaşına,
Sevmək Tanrının da gələr xoşuna.
Xoşbəxtlik çələngi qoyub başıma,
Mən səni sevəcəm, sevəcəm hələ…
Bu misralar, bir ömrün içindəki sevgi mərasimidir. Burada sevgi, bir çiçək deyil, bir çələngdir—xoşbəxtliyin simvolu, başa qoyulan bir tac kimi. Şairin “sevəcəm hələ” deməsi, sanki zamanın sonuna qədər uzanan bir vəddir. Bu, sevginin davamlılığına, onun ruhani gücünə olan inamdır.
Elçin İsgəndərzadənin məhəbbət şeirləri, oxucunu öz iç dünyasına aparır. Onun misralarında sevgi, bəzən bir göz baxışı, bəzən bir ayrılıq sızıltısı, bəzən də bir qovuşma duası kimi səslənir. Amma hər zaman ucalıq var, hər zaman bir ilahi qat hiss olunur. Bu sevgi, sadəcə iki insan arasında deyil—bu, insanla Tanrı arasında qurulan bir körpüdür.
Onun poeziyasında məhəbbət, həm dünyəvi, həm də ruhani bir yüksəlişdir. Və bu yüksəliş, oxucunu da özü ilə aparır—sanki bir sevgi ziyarətinə çıxarır.
Elçin İsgəndərzadə başqa bir şeirində gözəli elə bir incəliklə təsvir edir ki, bu misralar oxucunun qəlbində həm sevgi, həm də qorxu oyadır. Bu, sadəcə bir gözəlliyə heyranlıq deyil—bu, o gözəlliyin zərifliyinə, kövrəkliyinə qarşı duyulan məsuliyyət hissidir. Şairin baxışında gülüş, sadəcə bir mimika deyil—bu, bir ruhun işığıdır, bir insanın içindəki sevincin səsi.
–Dərdlərimə bunca gülüş ələsən,
Qorxuram ki, bəd nəzərə gələsən,
Elçinin bu məsləhətin dinlə sən,
Gülüşünə göz muncuğu tax, gözəl.
Bu misralarda bir sevgi var, bir qorxu var, bir dua var. Şair, gözəlin gülüşünü o qədər dəyərli və zərif görür ki, onu bəd nəzərdən qorumaq istəyir. “Göz muncuğu tax” ifadəsi, sadəcə bir xalq inanclarına istinad deyil—bu, bir poetik amuletdir, bir sevginin qoruyucu simvoludur. Elçin İsgəndərzadə burada gülüşü bir xəzinə kimi təqdim edir, sanki o gülüş, dərdləri yüngülləşdirən, qaranlığı işıqlandıran bir gücdür.
Bu misralar, şairin gözəlliyə olan münasibətini açır: o, gözəlliyi sadəcə seyr etmir, onu qorumaq istəyir. Bu qoruma instinkti, sevginin ən saf formasıdır. Və bu sevgi, Elçin İsgəndərzadənin poeziyasında həm dünyəvi, həm də ruhani bir qatla təqdim olunur.
Elçin İsgəndərzadənin bir ziyalı kimi fəaliyyəti illərdir göz önündə olub, diqqət çəkib, dəyərləndirilib. Onun varlığı, sanki bir çıraq kimi elmi və ədəbi mühitə işıq saçıb—sözlə, düşüncə ilə, təmkinlə. Elmi ictimaiyyət onu yalnız tanımayıb, həm də qiymətləndirib. Bu qiymətləndirmənin bariz nümunəsi, respublika səviyyəsində anşlaqla qeyd olunan 50 illik yubileyidir—bir ömrün yarım əsrlik mərhələsinin təntənəsi.
Həmin yubiley tədbirində professor Buludxan Xəlilovun söylədiyi fikirlər, Elçin müəllimin şəxsiyyətini və ruhunu tam ifadə edir:
“Həyatda işıqlı adamlar görəndə, doğmalarımdan doğma hesab edirəm… Elmin müxtəlif sahələrinin ən istedadlı adamları ədəbiyyata bağlı adamlar olurlar… Bu, onların istedadlarının kamilliyindən xəbər verir…”
Bu sözlər, sadəcə bir tərif deyil—bu, bir tanımanın, bir ruhun digər ruhu hiss etməsinin ifadəsidir. Elçin İsgəndərzadə xalqımızın məhz belə ziyalılardandır: doğma, tanış, işıqlı. Onun varlığı, sanki bir evin içində yanan çıraq kimidir—hamının yolunu işıqlandıran, hamının qəlbinə tanış olan.
Bu ilin sentyabr ayında Elçin İsgəndərzadənin 60 yaşı tamam olur. Bu yaş, sadəcə bir rəqəm deyil—bu, bir ömrün çiçəklənmə dövrüdür. Bu yaşda onun fəaliyyəti daha da dərinləşir, daha da genişlənir. Qarşıda hələ çox uğurlar, yeni yubileylər, yeni mərasimlər var. Və bu mərasimlər, sadəcə təqvim hadisələri deyil—bunlar bir ruhun davamlı təntənəsidir.
Hamımıza doğma adam, 60 yaşınız mübarək olsun. Bu yaş, sizin sözünüzün, düşüncənizin, ruhunuzun daha da ucaldığı bir mərhələ olsun.
Müəllif: Fuad BİLƏSUVARLI, AYB və AJB üzvü,
Prezident mükafatçısı,
Həsən bəy Zərdabi mükafatçısı
Mənbə: Azərbaycan.media