Bəstəkar — Elnarə Dadaşova
Azərbaycan torpağı daim istedadın beşiyi olub — bu torpaqdan çıxan hər bir sənətkar, hər bir bəstəkar, sanki xalqın ruhunun musiqiyə çevrilmiş təcəssümüdür. Biz xoşbəxtik ki, bu ruhun daşıyıcıları arasında gələcək nəsillərə örnək ola biləcək, sənətə və mənəviyyata xidmət edən böyük şəxsiyyətlər var. Onlardan biri də Əməkdar İncəsənət Xadimi, professor Elnarə xanım Dadaşovadır — adı təkcə musiqi dünyasında deyil, həm də Azərbaycan mədəniyyətinin yaddaşında bir işıq kimi yanır.
Elnarə xanım, böyük bəstəkarımız Qara Qarayevin yetirməsi olmaqla, onun estetik və fəlsəfi dünyagörüşünü öz yaradıcılığında yaşadan, onu yeni zamanın ruhuna uyğun şəkildə davam etdirən nadir sənətkarlardandır. 1970-ci illərdə bəstəkar kimi fəaliyyətə başlayan Elnarə xanım, qadın bəstəkarların parlaq silsiləsinə öz adını qürurla yazdırdı — Hökümə Nəcəfova, Şəfiqə Axundova, Ağabacı Rzayeva kimi sənətkarların yanında onun adı da bir ulduz kimi parlayır. Bu adlar təkcə musiqi tariximizin deyil, həm də qadın iradəsinin, estetik duyumun və milli ruhun simvoludur.
Beləliklə, Elnarə xanım Dadaşovanın sənət yolunun başlanğıcı Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının müqəddəs divarları arasında atılıb — orada o, dünya şöhrətli bəstəkar Qara Qarayevin dərsini yalnız eşitməyib, həm də onun ruhunu, estetik fəlsəfəsini, musiqiyə olan yanaşmasını öz varlığına hopdurub. Bu təkcə bir müəllim-şagird münasibəti deyildi; bu, bir irsin ötürülməsi idi — bir zamanın, bir ruhun, bir fəlsəfənin əmanəti.
Elnarə xanımın musiqilərindəki millilik — xalqın nəfəsi, torpağın səsi, yaddaşın ahəngi — və eyni zamanda müasirlik — zamanla dialoq, yeniliklə harmoniya — məhz Qarayev məktəbinin ona verdiyi mirasdır. Bu miras onun notlarında yaşayır, hər bir melodiyada danışır, hər bir kompozisiyada bizə “mən burdayam” deyir. Desək ki, Elnarə xanımın musiqisi Qarayevin estetik irsinin qadın ruhunda yenidən doğulmasıdır — yanılmarıq, əksinə, həqiqətin poetik ifadəsini tapmış olarıq.
Üç onillikdən artıqdır ki, Elnarə xanım Dadaşova Azərbaycan musiqisinin səhnəsində bir ruh kimi dolaşır — səsi, nəfəsi, notları ilə zamanın yaddaşına iz salır. Onun bəstəkar kimi fəaliyyəti təkcə bir peşə deyil, bir missiyadır: xalqın ruhunu musiqiyə çevirmək, keçmişin ahəngini gələcəyə daşımaq. Bu illər ərzində o, musiqinin müxtəlif janrlarında yüzdən artıq əsər yaratmaqla, Azərbaycan musiqi xəzinəsinə əvəzsiz töhfələr vermişdir.
Fortepiano onun yaradıcılığının ürəyidir — sanki bu alət onun daxili dünyasının dili, hisslərinin səsi, düşüncələrinin ritmidir. Elnarə xanımın fortepiano əsərləri sadəcə musiqi deyil, bir ruhani meditasiya, bir poetik dua kimidir. Onun adı çəkiləndə ilk yada düşənlər — baletləri, simfonik tabloları, vokal kompozisiyaları — hər biri ayrı bir dünyadır, ayrı bir estetik məbəd.
Bu əsərlər təkcə notlarla yazılmayıb — onlar Elnarə xanımın ruhu ilə yoğrulub, onun ustadı Qara Qarayevdən aldığı estetik mirasla bəzədilib, və Azərbaycan torpağının nəfəsi ilə canlanıb. Onun musiqisi həm klassikdir, həm çağdaş; həm milli, həm də universal. Bu ikiliklər arasında o, öz unikal səsini yaratmağı bacarıb — o səs həm xalqın, həm zamanın səsidir.
Elnarə xanım Dadaşovanın musiqiyə müraciəti təkcə bir sənət aktı deyil — bu, onun fitri istedadının, daxili zənginliyinin və estetik duyumunun təzahürüdür. Musiqinin hər janrına ürəklə, ustalıqla və ruhani bir bağlılıqla yanaşması onun yaradıcı gücünün miqyasını göstərir. Bu yanaşma, sanki musiqi kainatının bütün qapılarını açmaq istəyən bir ruhun səfəridir — hər janrda bir iz, hər notda bir nəfəs buraxmaq niyyəti.
Onun yaradıcılığının parlaq zirvələrindən biri fortepiano üçün yazılmış “24 Prelüd” silsiləsidir — bu əsərlər, sanki bir gündəlik kimi, hər biri bir hissin, bir düşüncənin, bir ruh halının musiqi ilə ifadəsidir. “Sayalı” baleti isə onun dramaturji və simvolik gücünü göstərir — burada musiqi yalnız səslərdən ibarət deyil, həm də bir hekayə, bir obraz, bir duyğu axınıdır. Orqan üçün yazılmış “Variasiya”, “Fantaziya”, “Postlüdiya” kimi əsərlər isə onun ruhani qatlara olan marağını, musiqidə dua və meditasiya elementlərini necə ustalıqla ifadə etdiyini göstərir.
Elnarə xanımın yaradıcılığı bir ensiklopediyadır — simfoniya, konsert-simfoniya, fortepiano konserti, balet, baletdən simfonik süitalar, xor və vokal-simfonik əsərlər, kvartetlər, xalq çalğı alətləri və simfonik orkestrin müxtəlif alətləri üçün yazılmış kompozisiyalar onun sənət palitrasının genişliyini təsdiqləyir. Bu müxtəliflik onun musiqiyə olan münasibətindəki universal yanaşmanın, eyni zamanda milli ruhun daşıyıcısı olmasının göstəricisidir.
Elnarə xanım Dadaşova təkcə bəstəkar deyil — o, həm də bir müəllim, bir yol göstərən, bir ruhani bələdçidir. Bakı Musiqi Akademiyası və Azərbaycan Milli Konservatoriyasında uzun illərdir davam etdirdiyi pedaqoji fəaliyyəti onun musiqiyə olan sevgisinin, bu sənəti gələcək nəsillərə ötürmək niyyətinin canlı sübutudur. Onun rəhbərliyi altında hazırlanmış “Polifoniya” və “Solfecio” üzrə beş dərs vəsaiti, xor topluları və tədris proqramları, musiqi təhsilinin strukturuna estetik və elmi dərinlik gətirən əsərlərdir — bu vəsaitlər, sanki musiqi dilinin qrammatikasıdır, onun ruhunun yazılı formasıdır.
Amma Elnarə xanımın sənətində bir incə, bir şəfqətli qat da var — o, musiqi yollarında ilk addımlarını atan balaca uşaqları da unutmur. Onun uşaq musiqiləri, sanki bir ana laylası kimi, həm kövrək, həm də yönləndiricidir. Bu əsərlər sadəcə melodiyalar deyil — onlar uşağın ruhuna toxunan, onun estetik zövqünü formalaşdıran, musiqi ilə tanışlığını sevgi ilə yoğuran bir məktəbdir. Elnarə xanım bu sahədə təkcə yaradıcılıqla kifayətlənmir, həm də mütəxəssis kimi çıxış edir — uşaq musiqisinin fəlsəfəsini, psixologiyasını, pedaqoji yönlərini dərindən araşdırır və paylaşır.
Bu yanaşma onun musiqini necə dərin, necə çoxşaxəli bildiyinin göstəricisidir. O, musiqini yalnız səslərdən ibarət bir sənət kimi deyil, həm də insan ruhunun tərbiyəçisi, estetik duyğunun formalaşdıcısı, şəfqətin və mənəviyyatın daşıyıcısı kimi görür. Elnarə xanımın musiqisi böyüklər üçün bir düşüncə, uşaqlar üçün bir ümid, müəllimlər üçün bir yol xəritəsidir.
Elnarə xanım Dadaşova haqqında mən jurnalist kimi çoxsaylı materiallar toplayıb yazmaq gücünə malikəm. Onun sənət yolunu, pedaqoji fəaliyyətini, musiqiyə olan sevgi və məsuliyyətini, uşaq musiqisinə verdiyi töhfələri, qadın bəstəkarlar silsiləsindəki yerini və Qara Qarayev məktəbinin davamçısı kimi rolunu öz baxış bucağımdan təqdim edə bilərəm. Bu, mənim peşəkar borcumla yanaşı, ruhani bir ehtiramımın da ifadəsidir.
Lakin bəstəkarın yaradıcılığında elə incə qatlar, elə dərin musiqi strukturları, elə estetik və texniki nüanslar var ki, onların açılması musiqişünasların elmi dəqiqliyini, analitik baxışını tələb edir. Onun əsərlərindəki tematik inkişaf, polifonik quruluş, orkestr rəngləməsi, janrlararası keçidlər — bunlar təkcə hisslə yox, həm də elmlə danışılmalıdır.
Elnarə xanımın bənzərsiz və özünəməxsus musiqi dili, onun kompozisiyalarında gizlənmiş fəlsəfi qatlar, ruhani rezonanslar, milli və universal elementlərin harmoniyası — bütün bunlar musiqi tədqiqatçılarının diqqətinə layiqdir. Onun “24 Prelüd” silsiləsindəki motiv transformasiyaları, “Sayalı” baletindəki dramaturji quruluş, orqan üçün yazılmış ruhani əsərlərdəki meditatif qatlar — bunlar sadəcə eşidiləsi deyil, həm də araşdırılmalı, anlaşılmalı, təhlil edilməlidir.
Bu səbəbdən, Elnarə xanımın irsi haqqında musiqişünaslar daha çox danışmalıdırlar. Onun musiqisi yalnız səslərdən ibarət deyil — o, bir estetik fəlsəfədir, bir ruhani yol xəritəsidir. Musiqi tədqiqatçıları bu xəritəni açmalı, biz isə onu sevərək izləməliyik.
Çünki o gələcək nəsilə bir örnək, bir mayakdır. Elnarə xanım, musiqimizin bütün çətinliklərini bir yük kimi çiyinlərində daşıyıb, gələcək nəsilə keyfiyyətli işlər ərmağan edib.
73 yaşlı Elnarə xanıma uzun ömür, cansağlığı arzu edirik. Mükəmməl, möhtəşəm musiqilər yazan qızıl barmaqlarınız yorulmasın. Nəğmə dolu ürəyiniz susmasın. Elnarə xanım dünya durduqca durasınız. Nə qədər Azərbaycan var, nə qədər əsl musiqini anlayan,duyan Azərbaycan xalqı var Elnarə Dadaşova adı və bəstələdiyi möhtəşəm əsərlər də, olacaq.
Müəllif: Fuad Biləsuvarlı
AYB və AJB üzvü
Prezident mükafatçısı
Həsən bəy Zərdabi mükafatçısı
Azərbaycan.media