Şamil Ənvəroğlu qələmindən
Sənin itirməyə səbəblərin çox,
mənim itirməyə nəyim qalıb ki?
Gör neçə istəyin tutur əlindən,
mənim istədiyim nəsə olub ki?
Sənin gözlərində yaşam sevinci,
mənim gözlərimdə yaş da qalmadı,
Sənin əllərində neçə doğma əl,
mənim əllərimdən tutan olmadı…
Mən hələ bilmirəm hansı arzumun,
toyunu edəcəm, xoşbəxt görəcəm,
Mən hələ bilmirəm, bəlkə bu axşam,
bütün arzularla birgə öləcəm…
Başını tumarlar ata əlləri,
mənimsə əllərim daş üstə gəzər.
Sənin həyatını “dörd fəsil” xalı,
mənimsə ömrümü qış xalı bəzər…
Sənin Günəşin də bir başqa doğar,
bir başqa açılar sabahların da.
Mənimsə Günəşim içimdə əsir,
dörd divar içində sabahlarım da…
Gedər hamar yolla, illərin gedər,
geridə bir xoşbəxt xatirə qoyar.
Mənimsə çıxdığım daş yoxuşlarda,
neçə arzularım əzilib qalar…
Sənin gözlərindən bir körpə baxar,
mənim gözlərimdən min illik qoca.
Sənin qayğıların barmaq sayında,
mənim ağrılarım saysız, dəryaca…
Bax, gülə bilirsən, nə xoş bir durum,
hər zaman ürəyin sevinsin, gülüm.
Gör çırpa bilirsən bu üst-başımı,
illərin dərd yükü tökülsün, gülüm…
Şamil Ənvəroğlu
Şeirinin Bədii Təhlili:
Bu şeir Şamil Ənvəroğlunun poetik dünyasında insan talelərinin kəskin müqayisə üzərində qurulduğu, sosial və ekzistensial təbəqələşmənin bədii dillə ifadə edildiyi nümunələrdən biridir və burada “sən”lə “mən” qarşıdurması sadəcə iki fərdin yox, iki həyat modelinin, iki taleyin, iki dünyanın toqquşması kimi təqdim olunur.
Şeirin ilk misralarından etibarən itirmək anlayışı üzərində qurulan semantik xətt oxucunu dərhal fərqli psixoloji müstəvilərə aparır. “Sənin itirməyə səbəblərin çox” deyimi rifah, seçim bolluğu və imkanlar dünyasına işarə etdiyi halda, “mənim itirməyə nəyim qalıb ki?” sualı artıq hər şeyini itirmiş, boşluqda qalmış bir ruhun fəryadıdır və bu sual ritorik olmaqla yanaşı, taleyin ironiyasını da açıq şəkildə nümayiş etdirir. Şeirdə arzu anlayışı da eyni qarşıdurma fonunda təqdim olunur:– “Sənin neçə istəyin tutur əlindən” misrası həyata bağlılıq, gələcəyə ümid və məqsədlərlə dolu bir varlığı simvolizə edirsə, “mənim istədiyim nəsə olub ki?” cümləsi arzuların reallaşmaq imkanından belə məhrum qaldığı bir ruh halını göstərir. Göz obrazı şeirdə xüsusi funksional yük daşıyır. Bir tərəfdə “yaşam sevinci” ilə dolu baxışlar, digər tərəfdə isə yaşı belə qurumuş, ağlamaq imkanını itirmiş gözlər dayanır və bu, insanın yalnız fiziki deyil, mənəvi tükənmişliyinin də göstəricisidir. Əllər motivi isə insanın sosial varlığını və təmas ehtiyacını simvolizə edir:– “Sənin əllərində neçə doğma əl” istilik, ailə və dəstək mənasını verdiyi halda, “mənim əllərimdən tutan olmadı” misrası təkliyin, kimsəsizliyin və sahibsizliyin ağrısını ifadə edir.
Şeirin orta hissəsində arzu ilə ölüm anlayışlarının paralel təqdimatı xüsusi dramatik gərginlik yaradır; “toyunu edəcəyim arzu” obrazı həyatın ən ali sevinc anını simvolizə etsə də, onun dərhal ardınca gələn “bəlkə bu axşam bütün arzularla birgə öləcəyəm” fikri insanın psixoloji sınma həddini göstərir və burada ümidlə ümidsizlik arasındakı incə sərhəd bədii ustalıqla göstərilir. Ata əllərinin tumarı ilə daş üzərində gəzən əllər arasındakı ziddiyyət valideyn himayəsi ilə taleyin sərtliyi arasındakı fərqi açır və bu qarşılaşdırma oxucuda dərin empati hissi yaradır. “Dörd fəsil xalı” və “qış xalı” metaforaları həyatın rəngarəngliyi ilə donuqluğu arasında poetik körpü yaradır. Bir həyat bütün fəsilləri yaşayır, digəri isə daimi qışa məhkumdur. Günəş obrazı da bu kontekstdə həm fiziki, həm də mənəvi işıq mənası daşıyır. Bir tərəfdə azad və üfüqləri işıqlandıran Günəş, digər tərəfdə isə “dörd divar içində əsir” qalan daxili Günəş mövcuddur ki, bu da insanın daxili enerjisinin sosial və psixoloji baryerlər tərəfindən sıxışdırılmasını simvolizə edir.
Şeirin sonrakı misralarında yol metaforası vasitəsilə həyat trayektoriyaları müqayisə olunur. Hamar yollar xoş xatirələr buraxaraq geridə qalır, daşlı yoxuşlar isə arzuları əzərək insanın ruhunda dərin izlər qoyur. Körpə və qoca baxışlarının qarşılaşdırılması zaman anlayışının nisbi olduğunu göstərir. Bəzi insanlar erkən qocalır, bəzi insanlar isə ömür boyu uşaqlığını qoruyur və bu fərq yaşla deyil, yaşanan ağrılarla ölçülür.
Son bənddə müəllifin dilində yumşaq bir dua və xeyirxahlıq notu sezilir; bütün bu ağrı və müqayisələrə baxmayaraq, “hər zaman ürəyin sevinsin” arzusu insanın öz faciəsi içində belə başqasının xoşbəxtliyinə dua etməyi bacardığını göstərir ki, bu da şeirin mənəvi zirvəsidir. Nəticə etibarilə, bu şeir yalnız fərdi bir kədərin poetik ifadəsi deyil, sosial ədalətsizlik, talelər arasındakı uçurum, insanın daxili tənha dünyası və buna baxmayaraq mərhəmətini itirməməsi haqqında dərin fəlsəfi mətn kimi dəyərləndirilə bilər və Şamil Ənvəroğlu burada oxucunu, təkcə düşünməyə deyil, hiss etməyə, müqayisə etməyə və insan ağrısına daha diqqətlə yanaşmağa dəvət edir.
Uğurlar olsun həmişə!
✍ Sevil Azadqızı
Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi. Filoloq. Ədəbi təhlil-tənqidçi. Yazar-publisist.
Mənbə: Azərbaycan.media