Sehrkar səsin möcüzəsi…- Fuad Biləsuvarlı yazır

Atası evin sonbeşiyini – Zeynəbi – anasının adı ilə çağıraraq sanki bir taleyin möhürünü vurmuşdu. Halal zəhmətlə ailəsini dolandıran neftçi ata bilmirdi ki, bu qızın səsi bir gün dünyanın qapılarını açacaq, onların soyadını şöhrətə çevirəcək. O, sadəcə övladına ad verirdi, amma bu ad illər sonra xalqın yaddaşında musiqi ilə birləşəcəkdi.

Zeynəb xanımın səsi ilk dəfə özünə necə görünmüşdü? Bəlkə evin darısqal otaqlarında oxuduğu laylalar zamanı, bəlkə məktəb tədbirlərində müəllimlərin heyran baxışları altında. O, hələ uşaq ikən hiss edirdi ki, səsi adi bir səs deyil – içində minilliklərin yaddaşı, xalqın kədəri və sevinci gizlənib. Bu səs onun taleyini müəyyənləşdirəcək, həyat yolunu işıqlandıracaqdı.

Zeynəb oxuduqca insanların gözlərində işıq yanır, ürəklərində titrək bir sevinc doğurdu. Bu ecazkar güc ona göstərirdi ki, gələcəkdə musiqi sadəcə bir peşə olmayacaq – onun varlığının mənası, millətinin səsi, taleyinin yazısı olacaq.

Yəqin ki, məhz bu səs onu Bakının məktəbli saraylarından birindəki özfəaliyyət dərnəyinə çəkib, böyük sənətə aparan yolun ilk qapısını açmışdı. Orada səhnənin tozu, mikrofonun nəfəsi, zalın sükutunda doğulan ilk alqışlar Zeynəbin ürəyində yol çilənmiş izlərə çevrildi; müəllimlərin diqqəti, həmyaşıdların heyranı bu səsin təkcə uşaq istedadı olmadığını, taleyin çağırışı olduğunu pıçıldayırdı. O məşqlərdə səsini cilaladı, nəfəslə sözün arasında körpü saldı, xalq mahnılarının yaddaşını öz ürəyinin ritminə caladı.
Və Zeynəb Xanlarova ilahinin ona bəxş etdiyi ecazkar səsin yolçusu kimi sürətlə parladı: hər yeni səhnə onun üçün sınaq, hər alqış yeni məsuliyyət idi. Radio yazıları, konsert salonlarının işıqları, Filarmoniyanın nizamı və intizamı onu addım-addım zirvəyə doğru apardı; səsi genişləndikcə auditoriyalar da genişləndi, zəhməti dərinləşdikcə etimad da möhkəmləndi. O, tələsik şöhrət yox, ardıcıl yüksəliş seçdi—hər addımda nəfəsini ölçdü, sözünü çəkdi, səsini millətin yaddaşı ilə eyniləşdirdi.
Zirvəyə doğru irəliləyərkən Zeynəb hər mərhələni bir mərasim kimi yaşadı: ustadların nəsihəti, təcrübənin sərtliyi, səhnənin soyuq sınaqları onun səsini sınamadı, əksinə, onu daha şəffaf, daha dayanıqlı etdi. Beləcə, o, yalnız güclü səsə deyil, güclü iradəyə, səhnə etikasına, xalqın ruhuna həssas qulağa çevrildi—zirvəyə aparan yolun həqiqi sərmayəsi də elə bunlar idi.

Sonradan böyük sənətdə öz yerini tapandan sonra Zeynəb xanım Azərbaycanın sanki musiqi səfirinə çevrildi. Onun səsi təkcə konsert salonlarını deyil, bütöv ölkələri dolaşırdı. Hər qastrol səfərində ürəkdən gələn bir nida ilə “Səni tərənnüm edirəm, mənim Azərbaycanım” deyərək, doğma yurdunu yad ellərdə tanıdırdı. Bu sözlər sadəcə bir müğənninin sevgisi deyildi – bir millətin ruhunun, bir xalqın kimliyinin musiqi ilə ifadəsi idi.

Xalqımızın iftixarı Rəşid Behbudovdan sonra dünyanı öz səsi ilə dolaşan ikinci sənətkar kimi Zeynəb Xanlarovanın adı çəkilir. Onun çıxışlarını dünyanın hər yerində səbirsizliklə gözləyirdilər, maraqla dinləyirdilər, ürəklə alqışlayırdılar. Hər səhnə onun üçün bir bayram, hər alqış bir and kimi idi. O, öz sənətinin zirvəsinə yüksəlmişdi – səsi ilə millətin qürurunu, musiqisi ilə Azərbaycanın adını ucaldan bir zirvə.

Beləcə, Zeynəb Xanlarova təkcə bir müğənni deyil, həm də milli kimliyin musiqi ilə dünyaya təqdim olunan simvoluna çevrildi.

Mərhum şair Teyyub Qurbanın “Ərzi qərib – dolaşan, bu səs – torpağındır!..” misrası Zeynəb Xanlarovanın sənət yolunu ən dəqiq ifadə edən poetik möhürdür. Onun səsi doğma torpaqdan doğub, yad ellərdə dolaşaraq millətin kimliyini, ruhunu, sevincini və kədərini daşıyırdı. Bu səs təkcə musiqi deyildi – bir xalqın nəfəsi, bir millətin yaddaşı idi.

Böyük söz ustadı Süleyman Rüstəm də bu sehrkar səsin cazibəsinə biganə qala bilməmişdi. O, Zeynəbi “incə, gözəl mahnıların ovçusu” adlandıraraq, onun sənətini vüsal bağçasına bənzədirdi. Bu misralar göstərir ki, Zeynəb Xanlarovanın ifası təkcə musiqi aləminin deyil, poeziyanın da ilhamına çevrilmişdi. Şairlərin qələmində onun səsi bir rəmz, bir ovqat, bir milli təntənə idi.

Beləcə, Zeynəb Xanlarovanın sənəti yalnız səhnə ilə məhdudlaşmadı – o, şairlərin misralarında, xalqın yaddaşında, millətin qürurunda əbədi bir izə çevrildi.

1975-ci ildə ailə həyatı quran müğənni yenə də böyük səhnədən ayrılmadı. Çünki temperamentli, çılğın, alovlu Zeynəb Xanlarova səhnəsiz, tamaşaçı alqışları olmadan yaşaya bilməzdi. Onun ruhu səhnənin nəfəsi ilə birləşmişdi, alqışlar isə həyatının ritminə çevrilmişdi.

Qastrollar ard-arda gəlirdi. Müğənni ömrünün ən mənalı illərini müxtəlif ölkələrə səfərlərə həsr etmişdi. Hər səfər yeni bir şöhrət, yeni bir qələbə idi. Onun ifasına valeh olan tamaşaçılar, xüsusilə həmin ölkələrdə yaşayan soydaşlarımız, onu dönə-dönə dəvət edir, səsində Vətənin nəfəsini duyaraq həsrətlərini bir anlıq unudurdular. Zeynəb Xanlarovanın səsi onlar üçün doğma torpağın qoxusu, ana laylasının səsi, milli kimliyin canlı xatırladılması idi.

Maraqlı bir məqam da vardı: onun çıxış etdiyi ölkələrdə ən böyük konsert salonları belə tamaşaçı izdihamını qəbul edə bilmirdi. Buna görə də çox vaxt konsertlər stadionlarda keçirilirdi. Bu, Zeynəbin sənətinin miqyasını göstərirdi – onun səsi təkcə salonları deyil, meydanları da doldururdu.

Azərbaycanın dünya şöhrətli rəssamı Tahir Salahovun “Zeynəb musiqimizdə hadisədir, mərhələdir və onun varlığıyla fəxr etməyə dəyər…” sözləri bu sənətkarın böyüklüyünü ən dəqiq ifadə edən qiymətdir. Onun səsi bir dövrün, bir xalqın yaddaşına çevrilmiş, milli musiqimizin zirvəsində özünəməxsus mərhələ yaratmışdı.

Şərq musiqisinin əfsanəsi Ümmü Gülsümün 75 yaşında belə səhnəyə çıxaraq Qahirədə izdiham yaratması kimi, Zeynəb Xanlarovanın da adı bu müqayisələrdə çəkilir. Çünki onun səsi də milyonlarla ürəyə yol tapmış, hər ifası bir bayrama çevrilmişdi.

Bu gün sakit həyatını yaşayan Zeynəb xanım əgər ölkəmizin ən böyük saraylarından birində Heydər Əliyev sarayında konsert proqramı ilə səhnəyə qayıtmağı qərara alsa, əminliklə demək olar ki, Qahirədəki kimi böyük anşlaq yaşanacaq. Çünki yeni ilin ilk dəqiqələrində səslənən ifası bir daha sübut etdi: Zeynəb elə həmin Zeynəbdir. Onun ecazkar səsi üçün darıxanlar milyon-milyon tamaşaçılardır.

Sizi gözləyirik, Zeynəb xanım!