“İpək Yolu üzrə Yaradıcılıq Görüşləri” silsiləsi Azərbaycan mədəniyyətinin şəxslərini qonaq edib”
“İpək Yolu üzrə Yaradıcılıq Görüşləri” çərçivəsində bu gün, 2025-ci il oktyabrın 30-da, misirli şair, roman yazıçısı və tərcüməçi Əşrəf Əbu əl-Yəzid Azərbaycanın görkəmli elm və ədəbiyyat nümayəndələrini qonaq edib.
Görüşün fəxri qonağı misir prezidenti Əbdülfəttah əs-Sisi tərəfindən elm və incəsənət sahəsində birinci dərəcəli ordenlə təltif olunmuş tanınmış azərbaycanlı alim doktor Seymur Nəsirov olub. Bu mükafat onun elmin və təhsilin inkişafına verdiyi mühüm töhfələrin qiymətləndirilməsi kimi təqdim edilib. Nəsirov hazırda Misirdə Azərbaycan diasporunun rəhbəridir, həmçinin Dünya Azərbaycan Alimləri Cəmiyyətinin həmtəsisçisidir. O, minlərlə tələbəyə təhsil verməklə yanaşı, Azərbaycan-ərəb elmi irsi haqqında önəmli tədqiqatların müəllifidir.
Seymur Nəsirov 1976-cı il 12 noyabrda Azərbaycanın Astara rayonunun Şuvi kəndində anadan olub. 1994-cü ildə orta məktəbi, 1998-ci ildə Bakı İslam Universitetini bitirib. Daha sonra Əl-Əzhər Universitetində təhsilini davam etdirərək 2002-ci ildə İslamşünaslıq və ərəb dili üzrə ixtisas dərəcəsi alıb. Misir Fatva Evinin dördillik hazırlıq kursunu başa vurduqdan sonra, o, keçmiş Sovet İttifaqı respublikalarından olan ilk tədqiqatçı kimi rəsmi fətva vermək icazəsi əldə edib.
2011-ci ildə Qahirə Amerika Universitetində “Azərbaycanda ərəb dilinin öyrənilmə tarixi” mövzusunda magistrlik işini müdafiə edib, 2020-ci ildə isə eyni universitetdə “Azərbaycan alimlərinin ərəb elminin inkişafında xidmətləri” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını tamamlayıb. Bu iş Əl-Əzhər Universitetinin bir qrup görkəmli alimlərinin elmi rəhbərliyi altında həyata keçirilib.
Təntənəli görüş zamanı hörmətli qonaq qeyd edib ki, Misir ona çox şey verib və özünə sual verib: “Bəs mən Misirə nə verə bilərəm?” Bu suala cavab olaraq o, illər ərzində xarici tələbələrin qayğısına qalan qurumlar yaradıb, minlərlə insana həm azərbaycan, həm də ərəb dilini öyrədib, yüzlərlə tələbəni şəxsi evində qəbul edib. O, yaxın günlərdə Misirə gəlməsinin 30 illiyini qeyd etməyə hazırlaşır.
Nəsirovun adı Azərbaycan alimlərinə dair nadir ərəb əlyazmalarının aşkarlanması ilə də bağlıdır. O, dilçilik təhlili vasitəsilə Quranda “Azərbaycan” və “Bakı nefti”nə işarələrin mövcudluğunu elmi şəkildə əsaslandırıb. Həmçinin ərəb mənbələri əsasında Əyyubilər sülaləsinin mənşəcə Azərbaycanla bağlı olduğunu sübuta yetirib. Hal-hazırda o, Qahirə Universitetində Azərbaycan dili müəllimi kimi çalışır və Azərbaycan irsinin Misirdə və ərəb dünyasında tanıdılmasına yönəlmiş mədəni və elmi layihələrə rəhbərlik edir.
Görüş zamanı hörmətli alim bir daha Misir dövlətinə və xalqına minnətdarlığını ifadə edərək vurğulayıb ki, Misir rəhbərliyi azərbaycanlılardan “dost” deyil, “qardaş” kimi danışır. O, həmçinin qeyd edib ki, misirlilərin dünyaya baxışı elədir ki,məcburi köçkünləri “qonaq” adlandırırlar, “qaçqın” yox — bu da Misir mədəniyyətinin böyüklüyünün göstəricisidir.
Azərbaycanlı şair, yazıçı və tərcüməçi Eldar Əhədov görüşdə səsli müraciət vasitəsilə iştirak edib. O, misirli şair Əşrəf Əbu əl-Yəzidin “Qahirədə bir küçə” adlı şeir toplusunu rus dilinə tərcümə edib. Mesajında Eldar Misirdə ev sahibinin kitabxanasını bəzəyən öz əsərlərindən bəzilərini nümayiş etdirib və Bakıda yerləşən Rus Evi binasında keçirilən yaradıcılıq görüşündən danışıb. Həmin tədbirdə bu kitabın iki nəşrinin – Moskva və Qahirə versiyalarının təqdimatı qeyd olunub.
Əşrəf Əbu əl-Yəzid isə öz kitabxanasında yer alan bəzi Azərbaycan yazıçılarına aid əsərləri təqdim edib. Bunlara, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, yazıçı Anarın hekayə toplusu və ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına namizəd olan azərbaycanlı roman yazıçısı Məqsudun əsərləri daxildir.
Eldar Əhədov Bakıda doğulub, orada boya-başa çatıb. O, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü, xaricdə yaşayan azərbaycanlı alimlərin beynəlxalq ittifaqının üzvü, Dünya Yazıçılar Təşkilatının (WOW) baş koordinatoru, 1845-ci ildə təsis edilmiş Rusiya Coğrafiya Cəmiyyətinin Krasnoyarsk bölgəsi üzrə Advermə Komissiyasının sədri, həmçinin həmin bölgə üzrə Rusiya Yazıçılar İttifaqı Şurasının üzvüdür. Əhədov yeddi dildə yazılmış 102-dən çox elmi və bədii kitabın müəllifidir.
O, (Səndən Başqa) adlı şeirində belə deyir:
Səndən Başqa
Sənin bütün şəkillərini cırdım,
bir-bir, ardıcıl,
amma bu da kömək etmədi,
bacarmadım səni unutmağı.
Qaçdım insanlardan, el-obadan,
geri dönmədim yollarıma,
dağları, dərələri aşdım,
amma bu da kömək etmədi,
bacarmadım səni unutmağı.
Məni sevənlər oldu,
məni anlayanlar,
kədərimi bölüşənlər,
sevincimə gülənlər,
amma bu da kömək etmədi,
bacarmadım səni unutmağı.
Acı qədəhlərdən içdim,
şüurum məndən uzaqlaşana qədər,
elə bil, son qalan mən idim,
ya da sərxoş bir səfillə qarışmış küçələrdə,
gecənin içində pərişan bir ayaqqabıçıyam,
kim olduğumu, haraya getdiyimi bilmirəm,
amma bu da kömək etmədi,
bacarmadım səni unutmağı.
Evləndim, evim ailə və uşaqlarla doldu,
sabit bir ocağın sahibi oldum,
amma bu da kömək etmədi,
bacarmadım səni unutmağı.
Bu gün isə saçlarım ağarıb,
havaya boşuna uzadıram əllərimi,
hər şey yaddaşımdan silinir,
hər şey… səndən başqa.
Sonra Azərbaycanlı ədəbiyyatşünas, ərəb dili mütəxəssisi, yazıçı və tərcüməçi Təranə Əliyeva Məhəmmədin çıxışı təqdim olundu. O, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür və ərəb dilinə dərindən bələd olan bir şərqşünas kimi tanınır. Görüşə o, misirli şair Əşrəf Əbu əl-Yəzidin “Ölüm körpüsünün üstündə” adlı şeir kitabının nüsxəsini gətirmişdi. Bu əsər, Qahirədə “İpək Yolu Yaradıcılıq Seriyası” çərçivəsində Dar Al-Nasher nəşriyyatı tərəfindən çap olunub və Təranə Əliyeva tərəfindən Əşrəf Əbu əl-Yəzidin şeir seçmələrinin Azərbaycan dilinə tərcüməsi üçün əsas mənbələrdən biri olub.
Bu tərcümə xüsusi əhəmiyyət daşıyır, çünki tərcüməçi əsərləri ərəb, fars və rus dillərindəki variantlarla müqayisə edərək, poetik mətnləri müəlliflə şəxsən görüşdükdən sonra redaktə edib. Həmin görüş Bakıda yerləşən Rus Evində baş tutub və tədbirdə Qahirədəki Rus Evinin direktoru doktor Murad və “Dünya Yazıçılar Təşkilatı”nın (WOW) Moskva bölməsinin rəhbəri şair Marqarita da iştirak ediblər.
Təranə Əliyeva ədəbi fəaliyyətinə 1978-ci ildə tərcümə sahəsində başlayıb – o zaman misirli yazıçı Səmir Əbdül-Baqinin ərəb dilində yazılmış uşaq ədəbi nümunələrini Azərbaycan dilinə çevirmişdi. İllər ərzində onun hekayələri və müxtəlif mövzularda məqalələri Azərbaycan Respublikasında nəşr olunan jurnallarda və qəzetlərdə çap olunub.
Bu istedadlı azərbaycanlı yazıçı və tərcüməçinin beş kitabı işıq üzü görüb: “Gözlərdən öpüb ayrılın”, “Payızda bahar”, “Etiraf”, “Tor” və “Sirr”. O, Meyxoş Abdullahın “Əsir qadın” romanını Azərbaycan dilindən rus dilinə, eləcə də Aleksandra Azimə Reynxartın “Yevanın poçtalyonu” əsərini rus dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə edib.
Görüşün sonunda Təranə Əliyeva Azərbaycan dilində öz şeirini oxuyub.
Dan yeri sökülür, açılır səhər.
Günəş Xəzərimə ilk salam deyir.
Oyanır küçələr, oyanır şəhər,
Oyan, Məmləkətim, sabahın xeyir!
Açılır Bakımın üzündən örpək,
Birazdan alnlndan Günəş öpəcək.
Şəfəqdən şəhərə nur səpələnir,
Oyan, Məmləkətim, sabahın xeyir!
Şəkidən Şirvana,Muğandan Milə,
Qədim Şamaxıdan cənub ellərə,
Günəş addımlayıb dağlardan keçir,
Oyan, Məmləkətim, sabahın xeyir!
Şuşanın başından çəkilir duman,
Laçınım bəzənib- düzənib yaman!
Kəlbəcər uçadan “mən varam!”deyir.
Oyan, Məmləkətim, sabahın xeyir!
Füzuli, Zəngilan, Qubadlı gözəl,
Hərəsi bir oba, hərəsi özəl.
Ağdamdan azadlıq, hürr ətri gəlir!
Oyan, Məmləkətim, sabahın xeyir!
Canım Azərbaycan!Gözəl vətənim!
Çırpınan gəlbimsən, vuran ürəyim!
Təbiət şəninə min nəğmə deyir,
Oyan, Məmləkətim, sabahın xeyir!
Oyan ,xoş zəfərlər bizi gözləyir!
Görüşün qonaqları arasında azərbaycanlı yazıçı Meyxoş Abdullah da vardı. Onun “Altıncı mərtəbə” adlı hekayələr toplusu misirli şair Əşrəf Əbu əl-Yəzid tərəfindən ərəbcəyə tərcümə edilib.
Meyxoş Abdullah 1962-ci il fevralın 2-də Azərbaycanın Cəlilabad rayonunun Xəlilabad kəndində anadan olub. İqtisad üzrə təhsil alsa da, həyatını ədəbiyyata həsr edib. O, 2002-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür və Prezident mükafatına layiq görülüb.
Meyxoş Abdullah “Həkim Qəzənfər”, “Narahat ruhlar”, “Ələgöz”, “Şeytanın gülüşü”, “Anaqonda ovu”, “Əsir qadın” və “Gecə qapını döyən qadın” kimi əsərlərin müəllifidir.
Onun əsərləri rus, türk, ərəb, fars, kürd, moldav, tatar və türkmən dillərinə tərcümə olunub. Beynəlxalq səviyyədə yayımlanan kitabları arasında bunlar var:
“Altıncı mərtəbə” – Misir və Polşada,
“Qoca” – İranda (fars dilində),
“Sanatoriyadan məhəbbət məktubları” – Türkiyədə,
“Ala göz” – Türkmənistanda,
“Daş üzərində oyulmuş xoşbəxtlik” – Qırğızıstanda,
və Moldovada nəşr olunmuş hekayələr toplusu.
Meyxoş Abdullah görüşdə “Daşqın” adlı hekayəsini oxuyub və onu təbiət fəlakətləri ilə üzləşən uşaqlara həsr edib.
Sel …
… Sel kəndi basmışdı. Üçgündənbəri aramsız yağan yağış kəndin bütün ərazisini dərin gölməçəyə döndərmişdi. Yağış dayanmadan yağırdı. Elə bil, göyün qarnını kimsə iti bıçaqla yarmışdı, göydən şırıltıyla su tökülürdü.
Mal-qaranın böyürtüsü, itlərin ulartısı, toyuq-cücənin cikgiltisi gecənin qaranlığında, onsuz da qorxunc və müdhiş görünən bu mənzərəyə bir az da vahimə qatırdı. İnsanlar təlaş və qorxu içərisindəydilər, nə edəcəklərini bilmirdilər.
Köməyə gələn xilasedicilər bacardıqca insanları təhlükəsizlik yerlərə daşıyırdılar. Bu dəhşətli anlarda kənd camaatı bütün ümidlərini onlara bağlamışdı. Hamı onlardan kömək gözləyirdi.
Bu vaxt Solmaz adlı gənc qadın azyaşlı qızının itdiyini ağlaya-ağlaya onlara xəbər verdi. Dəstənin komandiri, gənc ananı sakitləşdirərək ondan qızının hansı istiqamətdə itdiyini soruşdu.
Ana hıçqıraraq, həyacandan titrəyən əllərini bayaq gəldikləri istiqamətə uzadaraq balasının xilas edilməsi üçün zabitə yalvardı.
Sel, artlq, kəndin bütün həyətlərini basmışdı. Evlər suyun içində idi. Get-gedə artıb çoxalan su adamboyu qədər qalxmışdı. Evlərin bütün əşyaları suyun altındaydı.
Birdən xilasedicilərdən biri yaxınlıqda ağlayan bir uşaq gördü. Uşaq “Ana!.. Ana!..” – deyərək vəryad qoparırdı.
Gənc oğlan səs gələn tərəfə irəlilədi. Güclü sel hər an onun özünü də qoynuna alıb apara bilərdi. Amma gənc oğlan bunlara əhəmiyyət verməyərək, imdad diləyən uşağa tərəf irəliləyirdi. Bulanıq su onun boyu bərabərində idi. O, yaxınlaşanda gördü ki, balaca bir qız uşağı ağacı bərk-bərk qucaqlayaraq ağlayır.
Xilasedici qıza çatıb onu qucağına aldı. Qorxmuş qızcığaz bərk-bərt ona sarılaraq ağlamağa davam edirdi. Onu sakitləşdirmək olmurdu.
Xilasedici qızı ovutmağa çalışdı. Amma qız sakitləşməyərək qışqırıb anasını istəyirdi. Belə davam etsəydi qorxudan qızın ürəyi partlayacaqdı. – Necə olursa olsun uşağı sakitləşdirmək lazımdir, – deyə cavan oğlan düşündü.
Birdən gənc oğlanın ağlına bir fikir gəldi. O, gecənin qaranlığında qızcığazın qulağına pıçıldadı:
– Balaca, sakit ol, ağlama… Görmürsən sel güclənir? Sən ağladıqca göz yaşların selə qarışır, su çoxalır ikimiz də boğularıq, axı… Sus bir az…
Qizcığaz tezcə səsini içinə çəkərək kiridi və əllərinin arxasıyla yanaqlarından süzülən göz yaşlarını qurudaraq, zorla da olsa gülümsəməyə çalışdı…
– Bax, görürsən, biz xilas oluruq, – deyə gənc oğlan qızcığazı ürəkləndirdi.
Onlar təhlükəsiz yerə çatanda hamı sevinirdi.
Qızın anası sevincindən göz yaşlarını saxlaya bilməyərək qızına sarılaraq hönkürdü…
Qorxmuş qızcığaz isə koppuş əlləriylə anasının gözyaşlarını silərək, dili topuq çala-çala ona nəyisə başa salmağa çalışırdı…
Görüşdə iştirak edənlər arasında azərbaycanlı şair və tərcüməçi Elmaya Cabbarova da var idi. Onun şeirləri “İpək Yolu Antologiyası” seriyasında dərc olunub. Əşrəf Əbu əl-Yəzid onu Mədəniyyət Birliyi Fondunun verdiyi medal münasibətilə təbrik edib. Medal ona Azərbaycanda qazax yazıçısı Bəxit Rüstəmov tərəfindən təqdim olunub.
Elmaya Cabbarova Azərbaycanda anadan olub. O, şair, yazıçı və tərcüməçi kimi tanınır. Onun əsərləri 2019-cu ildən etibarən yerli və beynəlxalq qəzetlərdə, jurnallarda, kitablarda və antologiyalarda nəşr olunur. Elmaya çoxsaylı mükafatlara, ordenlərə və fəxri diplomlara layiq görülüb.
Hal-hazırda o, “Həkəri” qəzetində şöbə müdiri vəzifəsində çalışır, Qazaxıstan və Qırğızıstan Yazıçılar İttifaqlarının fəxri üzvü, Özbəkistan Beynəlxalq Ədəbiyyat, İncəsənət, Mədəniyyət və Sosial Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü, həmçinin Dünya Yaradıcılıq Birliyinin üzvüdür.
O, eyni zamanda Azərbaycan və Argentina üzrə koordinator və baş katib təyin edilib. Onun bioqrafiyası Argentinada nəşr olunan “MultiArt–5” və “MultiArt–20” kitablarında yer alıb. Elmaya Beynəlxalq Şairlər Qardaşlığının üzvüdür və 2023, 2024 və 2025-ci illərin “Dünya Şairi” tituluna layiq görülüb. 2025-ci ildə isə Bantasy-B Poeziya Dostluğu Təşəbbüsü çərçivəsində dünyanın 55 şairi arasında Azərbaycanın “Poeziya Laureatı” seçilib.
Elmaya çıxışında belə deyib:
“Əziz dostlar, dəyərli yaradıcı insanlar, hər birinizi sevgi və dərin hörmətlə salamlayıram.”
Mən, Elmaya Cabbarova, artıq bir neçə ildir ki, cənab Əşrəf ilə uzunmüddətli bir dostluq münasibəti qurmuşam.
Bizim ortaq yolumuz “İpək Yolu” layihəsi ilə başladı və o vaxtdan bəri aramızda ədəbiyyatın və insani dəyərlərin körpüləri möhkəmləndi. Əvvəllər bu antologiya yalnız ingilis dilində nəşr olunurdu, lakin bu dəfə mənim bioqrafiyam və şeirlərim həm ingilis, həm də Azərbaycan dillərində təqdim olundu. Mən bunu dostum Əşrəfin nəcib və insani bir təşəbbüsü kimi qiymətləndirirəm. O, bu kitab haqqında Misirin Nil kanalında geniş televiziya müsahibəsində təqdim etmişdi.
Şairə “İpək Yolu Antologiyası – Min bir gecə, min şair və şairə” adlı kitabın bir nüsxəsini nümayiş etdirərək dedi:
“Bu kitab, ‘Min bir gecə’ nağılından ilhamlanaraq iki hissəyə bölünüb və 1001 səhifədən ibarətdir. Mənə isə 880 səhifəlik xüsusi bir nüsxə hədiyyə edildi. Bu, mənim üçün sözlə ifadə olunmaz bir sevinc idi — sanki ‘ürək körpüsü’ adlı şeirimdən doğan dostluq körpüsünün başlanğıcı idi.
Daha sonra biz bir çox layihələrdə yenidən bir araya gəldik: Afrika uğrunda nano-şeirlər layihəsində, LIFFT festivalında, eləcə də tərcümə və ədəbi əməkdaşlıq sahəsində.
Bu gün isə ümidlə deyə bilərəm ki, bu dostluq və yaradıcı əməkdaşlıq sevgi və bilik yaşadıqca çiçəklənməyə davam edəcək.
Hamınıza təşəkkür edirəm.”
Dostuq və sülh nəğməsi
Adəmlə Həvvanın övladlarıyıq,
Qardaş-bacı qədər doğma, yaxınıq,
Hər yerdə cücərmiş toxumlarıq biz.
Sanki bir ağacın qol – budağıyıq,
Dünya xalqlarının bir vətəni var,
Böyük Yer kürəsi hər kəsə çatar,
Şimal, Cənub, Qərb, Şərq – birlikdə Dünya,
Xoş niyyət edərsə mətləbə çatar.
Tutarsaq əl-ələ, möhkəm bağlarla,
Nə tufan, nə çovğun qopara bilməz,
Qalarsa izimiz əməlimizdə,
Fitnəylə-fəsadla silinə bilməz.
Dostluq bir nemətdir, dost olan bilər,
Dərdini-sərini anlayan bilər,
Dosta dost əlini uzadan bilər,
Nə böyük hikmətdir dostluq kəlməsi.
Dünyanın xaotik vəziyyətinə,
Biganə qalmayıb, birlik olmalı,
Xilaskar olmağın bircə yolu var,
Qaldıraq birlikdə sülh bayrağını,
Lazım gəldiyində tutub əlindən,
Çətinliyə qarşı dik durmalısan,
Sadiq qalıb əhdə, verdiyin sözə,
Dostunun sirrini saxlamalısan.
Dostluq – dəf olunmaz gücdür, qüvvətdir,
Birlikdə döyünən, vuran ürəkdir,
Görünməz körpüdür, sapı ipəkdir,
Xalqlar dostluğunun yoxdur sərhəddi.
Yazılır mahnılar, həm simfoniya,
Dostuğa köklənib ruhun bəstəsi,
Könüllər ritmində var harmoniya,
Oxunur dillərdə sülhün nəğməsi.
“İpək Yolu” boyu keçirilən bu yaradıcı görüşlər silsiləsi, qədim İpək Yolunun ruhundan ilhamlanır. O yol ki, sənət və hekayə vasitəsilə müxtəlif qitələrin zəka və səslərini birləşdirmişdir.
Onun daimi mesajı isə budur:
Söz karvan kimi yol alsın,
özündə gözəlliyi, müdrikliyi və insani ünsiyyəti bir dünyadan digərinə daşısın.
Müəllif: Təranə Məmməd
Mənbə: Azərbaycan.media