Ziyadxan Budaq qələminə ədəbi-bədii baxış  

Hələ bilmirəm

Üstümdən keçənə zamanmı deyim?

Tanrıdan umduğum amanmı deyim?

Yoxsa son taleyə gümanmı deyim?

Hələ bilmirəm.

Günlərim, aylarım su kimi axır,

Uzaqda olanım yaxından baxır.

Bu nədir, gözümdə şimşəkmi çaxır?

Hələ bilmirəm.

Nə qorxunc görünür yarğanın qaşı!

Bu görkəm – çiynimdə dəyirman daşı.

Yaza qovuşarmı ömrümün qışı?

Hələ bilmirəm.

Buna şeir deyim, yoxsa şeriyyat?

Yoxuş bir həyatdır, eniş bir həyat.

Görən yeridirmi söyləyim :”heyhat!”

Hələ bilmirəm.

Yağışdan nəm alır, buluddan külək,

Baxma ki, qocalıq bir ayrı mələk.

Yoxsa bir tələdir, yoxsa bir kələk?

Hələ bilmirəm.

Get – gedə addım da sözümə baxmır,

Öz xəncər istəyim qınından çıxmır.

Qəzəbim dünyaya sığır, ya sığmır?

Hələ bilmirəm.

Anam yox, dərdimi kimə söyləyim?

Üzgün fikirləri hara teyləyim?

Bəlkə vaxtı tutub yoldan eyləyim?

Hələ bilmirəm.

Çəkdiyim əzabdır, əziyyətdir bu,

Ömürdə bir təzə məziyyətdir bu.

Olmaya sonuncu vəsiyyətdir bu?

Hələ bilmirəm.

Ziyadxan Budaq

Ziyadxan Budağın “Hələ bilmirəm” adlı bu poetik nümunəsi insan ruhunun ən dərin təbəqələrində dolaşan sualların, həyatın mənasına yönəlmiş sükutlu fəryadların ifadəsidir. Şeir, adından da göründüyü kimi, “bilməmək” üzərində qurulmuş bir fəlsəfi qəlibdir. Bu bilməmək – sadəcə cavabsız sualların çoxluğu deyil, həm də insanın varlıqla, zamanla, Tanrı ilə münasibətindəki sarsıntının, qeyri-müəyyənliyin poetik simvoludur. Şair burada bilginin yoxluğunu deyil, dərin idrakın başlanğıcını ifadə edir, çünki “hələ bilmirəm” demək – düşünməyin davam etdiyini göstərir. Birinci bənddə “Üstümdən keçənə zamanmı deyim, Tanrıdan umduğum amanmı deyim?” misraları insanın keçmişə və ilahi qüdrətə yönələn suallarının dramatik tonunu müəyyənləşdirir. Burada zamanla Tanrı arasında qalan bir ruhun çaşqınlığı, insanın öz taleyinə yönəlik təslimiyyəti və eyni zamanda üsyanı duyulur. “Yoxsa son taleyə gümanmı deyim?” misrası isə həyatın nəticəsinə deyil, yolun özünə yönələn bir şübhəni ortaya qoyur – sanki şair üçün həyat bir cavabdan çox, bitməyən bir sorğudur. Sonrakı bəndlərdə bu fəlsəfi axar daha da dərinləşir. “Günlərim, aylarım su kimi axır” deyə başlayan bənddə həyatın keçiciliyi, zamanın amansız axışı poetik su kimi şəffaf və təmiz təsvirlə ifadə edilir. “Bu nədir, gözümdə şimşəkmi çaxır?” sualı isə daxili oyanışın, ruhani silkələnmənin göstəricisidir. Ziyadxan Budaq bu suallarla oxucunu həm düşünməyə, həm də öz iç dünyasına baxmağa vadar edir. “Nə qorxunc görünür yarğanın qaşı!” bəndində isə həyatın təhlükəli sərhədi, ölümün və ya sonun simvolu kimi görünən “yarğa” obrazı ilə qarşılaşırıq. Şairin “Yaza qovuşarmı ömrümün qışı?” sualı insanın ümidlə ümidsizlik arasında qalan psixoloji halını ifadə edir – bu, yaşlanmanın və ömrün payızından yazına keçmək arzusunun, yəni yenilənmək istəyinin poetik təcəssümüdür. Dördüncü bənddə Ziyadxan Budaq poetik mətnin öz mahiyyətini sorğulayır: “Buna şeir deyim, yoxsa şeriyyat?” – bu, yaradıcılığın və həyatın bir növ birləşməsi kimi qəbul oluna bilər. “Yoxuş bir həyatdır, eniş bir həyat” misrası insan ömrünün dəyişkənliyini, həyatın əzab və rahatlıq arasında keçən dövrlərini ümumiləşdirir. “Hələ bilmirəm” ifadəsi isə bu eniş-yoxuşlara baxmayaraq insanın cavabsızlıq içində qalmasını göstərir. Şairin fikrində qocalıq da bir mələk kimi təqdim olunur: “Baxma ki, qocalıq bir ayrı mələk” – bu, qocalığın əzabından çox, onun hikmət və ilahi yaxınlıqla bağlı təbiətini sezdirir. Amma növbəti sətirlərdə “Yoxsa bir tələdir, yoxsa bir kələk?” deyərək yenidən insan şübhəsinə qayıdır. Burada Ziyadxan Budağın poetik dünyası dual və ironik bir təbiət qazanır – o, həm inanır, həm də soruşur; həm qəbul edir, həm də üsyan edir. “Anam yox, dərdimi kimə söyləyim?” misrası şeirin emosional zirvəsidir. Ananın yoxluğu burada təkcə bir insan itkisi deyil, həm də ruhi dayaqsızlığın, tənhalığın simvoludur. Şairin “Bəlkə vaxtı tutub yoldan eyləyim?” sualı, zamanın amansız axarını dəyişdirməyə çalışan insanın ümidli çarəsizliyini ifadə edir. Son bənddə isə “Olmaya sonuncu vəsiyyətdir bu?” misrası ilə şeir öz poetik qapanışını tapır. Bu, həyatla ölüm arasında yazılmış bir yekun kimi səslənir, lakin “Hələ bilmirəm” deyərək şair ölümə də, sonluğa da qəti cavab vermir. Ziyadxan Budağın bu əsəri bir növ insan ruhunun hesabatıdır – cavabları olmayan, amma cavab axtarışının özünü mənaya çevirən poetik hesabat. Onun sualları oxucuya dəymədən keçmir; əksinə, oxucunun daxilində bir sükut yaradır və bu sükutun içində hər kəs öz “hələ bilmirəm”ini tapır. Şeir bir tərəfdən tənhalığın, itkinin, zamanın qarşısında acizliyin fəlsəfi etirafıdır, digər tərəfdən isə hələ də düşünən, hələ də inanan, hələ də ümid edən insanın dirənişidir. Bu baxımdan “Hələ bilmirəm” həm bir etiraf, həm bir dua, həm də insanın varlıq qarşısında sönməyən marağının – poetik həyat eşqinin təcəssümüdür.