Başqa planetdən gələn misralar… – Fuad Biləsuvarlı yazır

İndi şeir yazan çoxdur. Qələmlər hər gün kağız üzərində iz salır, misralar doğulur, sözlər bir-birinə calanır. Amma poeziya sadəcə yazmaq deyil — o, bir nəfəsdir, bir dua, bir yanğıdır. Bu müqəddəs aləmdə sonadək qalıb qərar tutmaq, sözün ruhuna sadiq qalmaq, onun yükünü daşımaq hər kəsin işi deyil. Çünki poeziya səni seçməlidir — sən onu yox. Bəzən biz şeiri yazdığımızı düşünürük, amma əslində şeir bizi yazır. O, içimizdən keçərək ruhumuza toxunur, bizi bir az dəyişir, bir az saflaşdırır. Zaman bizi xəlbir kimi ələyir. Hər misra, hər sətir bu ələkdən keçməlidir. Sözün içində yalan varsa, süni yanğı varsa, o ələk səni saxlamaz. Amma əgər misraların təbinin oduna bişmişsə, hər söz ürəyinin dərinliyindən gəlirsə, poeziya səni tanıyacaq, səni öz aləminə qəbul edəcək.

Sən artıq sadəcə yazan olmayacaqsan — sən sözün daşıyıcısı, onun ruhani yolçusu olacaqsan. Əsl şairin imzası kağızda yox, oxucunun ruhunda yaşayır. Oxucular səni axtaracaq, sənin misralarını “yanan ruhlarına çiləyəcəklər” — çünki o misralar su deyil, oddur. Amma bu od yandırmaq üçün yox, isindirmək, oyatmaq, diriltmək üçündür. Poeziyanın məqsədi məhz budur: insanı öz içindəki sükutla üz-üzə qoymaq, onu oyatmaq, ruhuna işıq salmaq.

Ayaz Arabaçı da məhz belə bir şairdir. Onun misraları oxucunun içində bir ayaz kimi dolaşır — sərin, saf, kövrək və eyni zamanda titrədən. Onun sözü təbiidir, özünü zorlamır, heç nəyi bəzəmir. O yazanda sanki sözlər öz yolunu tapır, bir-birini axtarıb qucaqlaşır. Poeziya bir yol deyil, bir haldır, bir nəfəs, bir məqamdır. Ayaz Arabaçı bu halın içində qərar tutmuş nadir şairlərdəndir. Onun şeirləri zamanın ələyindən keçib, ruhların odunda bişib, sözün ayazında donub, sonra yenidən dirilmişdir.

Ayaz Arabaçının ilk şeirini nə vaxt oxuduğumu xatırlamıram. Amma o misraların ruhuma necə toxunduğunu, içimdə bir titrəyiş yaratdığını heç vaxt unutmuram. Hər sətirdə bir soyuqluq deyil, bir aydınlıq, bir duruluq var idi. Sözlərin arxasında sükut dayanırdı, amma bu sükut danışırdı. O vaxtdan ədəbi qəzet və jurnallar mənim üçün sadəcə nəşr orqanı deyil, bir imzanın izini daşıyan, zamanla kağızda nəfəs alan mətnlərin məkanı oldu. Gözüm həmişə o imzanı axtarırdı — Ayaz Arabaçı. Onun adı mənim üçün bir şeirə çevrilmişdi; hər dəfə rast gəldikcə içimdə bir sevinc, bir tanışlıq doğurdu.

Ayaz Arabaçıda bir şair kimi dərc olunmaq həvəsi yoxdur. O, poeziyanı yarış meydanı yox, ibadət yeri kimi görür. Bu çox mühüm fərqdir. Çünki şeir bir nümayiş vasitəsi deyil, bir səcdə halıdır. O, kağız üzərinə düşən hər sözü bir niyyət kimi yazır. Bir çoxları kimi yazdıqlarının mürəkkəbi qurumamış redaksiyaların qapısına yönəlmir. Onun üçün şeir sadəcə çap olunmaq üçün deyil — şairin içində bişməli, zamanın süzgəcindən keçməli, ruhun ayazında donmalı və oxucunun içində əriməlidir.

“Elm və təhsil” nəşriyyatında bir neçə il əvvəl işıq üzü görmüş “Başqa bir planetdən” adlı şeirlər toplusunu görəndə içimdə bir bayram başladı. Sanki uzun illərdir axtardığım bir ruhun kitab halına düşmüş formasını tapmışdım. Elə o vaxtdan bu kitab mənim stolüstü kitabıma çevrildi. Hər səhifəsi bir başlanğıc, hər misrası bir dua, hər sətiri bir ruh halı oldu. Bu kitabı oxumaq — Ayazın planetinə səfər etmək kimidir. Orada zaman fərqlidir: sözlər nəfəs alır, sükut danışır, hər sətir səni bir az düşündürür, bir az sakitləşdirir.

Ayaz Arabaçı yazmır — o, nəfəs alır. Və bu nəfəs oxucunun ruhuna toxunan, onu oyadan, isidən bir ayazdır. Şairlik istedadı ilahi bir toxunuşdur. O, insanın ruhuna enən, sözə nəfəs verən, misraları dua kimi səsləndirən bir haldır. Hər yazan şair olmur, hər yazılan da poeziya deyil. Şeir — sadəcə sözlərin düzülüşü yox, ruhun sükutla danışmasıdır. Ayaz Arabaçının “Başqa bir planetdən” adlı toplusu bu həqiqəti bir daha təsdiqləyir. Onun poeziya aləmi sadəcə zəngin deyil — həm də dərin, çoxqatlı və ruhani bir səyahətdir.

Kitab oxucunu bir şairin daxili planetinə aparır. Ayaz Arabaçı şeirlərini dörd bölmədə təqdim edir. Hər bölmə bir ruh halıdır, bir mərhələ, bir izdir. “Məni soruşan olsa” – bu bölmə bir çağırışdır. Şair öz varlığını sözlərə hopduraraq oxucuya təqdim edir. Burada özünü tanıtmaq yox, özünü tanıdan misralar var. “Nəyə əl atırıq, düyünə düşür” – həyatın dolaşıq qatlarını açır, zamanın düyünlərini, insanın çarəsizliyini, taleyin yollarını misraya çevirir. “Kim səpib bu qədər şəhid qanını, üstünə-başına qərənfillərin?” – bu bölmə bir ağı, bir xatirə, bir sükutun fəryadıdır. Şəhidlərin qanını qərənfillərlə örtən yaddaşımıza poetik bir işıq salır. “Bu necə ayrılıqdı” – ayrılığın poetik anatomiyasıdır; burada ayrılıq təkcə fiziki yox, ruhani bir parçalanmadır.

Bu bölmələr kitabın strukturunu deyil, bir ruhun mərhələlərini təşkil edir. Onların ardıcıllığı insan ruhunun öz yolunu — sevincdən ağrıya, ağrıdan dua halına keçidini göstərir.

Biz müharibədən çıxmış bir xalqın övladlarıyıq. Hər zəfərin kölgəsində bir ağrı, hər bayrağın dalğasında bir şəhidin nəfəsi var. Ayaz Arabaçı bu müqəddəsliyi misraya çevirən, onu oxucunun ruhuna səssizcə səpən nadir şairlərdəndir. Onun şəhidlərə həsr etdiyi misralar sadəcə poetik nümunələr deyil — onlar bir ruhani mərasimdir. Bu misralar oxunmur, yaşanır. “Kim səpib bu qədər şəhid qanını, üstünə-başına qərənfillərin?” misrası həm sualdır, həm fəryad, həm də bir poetik ağı. Qərənfil — bizim yaddaş çiçəyimizdir. Amma Ayaz Arabaçı bu çiçəklərin altındakı qanı göstərir. O, oxucunu qərənfilin gözəlliyindən şəhidin ağrısına aparır.

Onun misralarında əsgər obrazı sadəcə bir hərbi fiqur deyil — o, torpağın qoruyucusu, xalqın diriliyi, Vətənin nəfəsidir.

“Qoru bəbəyin kimi, nə ki, şərəfindədir,
Bu gün Tanrı özü də sənin tərəfindədir.
Xocalının hələ də gözlərində yanır yaş,
Savaş indi başlayır, indi başlayır savaş.”

Bu bənddə şair əsgərə deyil, oxucunun içindəki vətənpərvərliyə müraciət edir. “Yürü ürəyindən qopan səsədək” misrası, bu mübarizəni bir dua ilə başlayan müqəddəs yürüşə çevirir. Ayaz Arabaçı həm şəhidə dua edir, həm də yaşayanlara ruh verir. Onun sözündə ağrı ilə qürur, sükutla dua, itki ilə dirilik yanaşı addımlayır. Əsgərin zəfərini o, bir poetik səcdəyə çevirir:

“Tətik sıxan barmağından öpürəm, Azərbaycan əsgəri!”

Bu sətirlər sadəcə tərif deyil — bu, bir xalqın ruhundan doğan minnətdarlıqdır.

Sevgi bölməsində isə Ayaz Arabaçı başqa bir hal alır. Burada məhəbbət sadəcə hiss deyil — bir sükutun içində danışan ürək döyüntüsüdür.

“Ver ömürlük məndə qalsın,
Sən o bənövşə könlünü.”

Bu misralar bir yalvarış deyil, dua kimidir. “Bənövşə könül” — sevginin incəliyinin, saflığının təcəssümüdür.

“Bu dünyada yeddi milyard adam var,
Məndən ötrü bütün dünya sən demək.”

Bu, sevginin fövqəl-insani ifadəsidir. Ayaz Arabaçı sevgini bir insana deyil, bir kainata yayır — onu varlığın mərkəzinə çevirir.

“Başqa bir planetdən” oxucuya bir ruhani ərmağandır. Ayaz Arabaçının poeziyası burada öz zərifliyini, dərinliyini, kövrəkliyini tam şəkildə nümayiş etdirir. Onun şeirləri oxucunun içində sükut yaradır, sonra o sükutun içində sevgi danışır. İnanırıq ki, Ayaz Arabaçının oxucularına hələ çox belə ərmağanları olacaq. Onun poetik nəfəsi zamanla yarışmır — o, zamanın içində bir ayaz kimi dolaşır, ruhlara toxunur, könüllərdə iz qoyur.