Uşaqlarda diqqət əskikliyi və hiperaktivlik: səbəblər, əlamətlər və müalicə yolları
Diqqət əskikliyi və hiperaktivlik pozuntusu (DEHB) – uşaqlar arasında ən çox rast gəlinən nevroloji problemlərdən biridir. Adətən 6–12 yaş aralığında aşkarlanan bu vəziyyət diqqətin cəmlənməsində çətinlik, impulsiv davranış və həddindən artıq fəallıqla müşahidə olunur. DEHB yalnız uşaqlar üçün deyil, həm də valideynlər və müəllimlər üçün gündəlik həyatı çətinləşdirə bilər.
Azərbaycan.media saytının “Qaranlıqdan işığa” rubrikası çərçivəsində “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinin direktoru Almara AĞAQIZI ilə o haqda danışacağıq.
DEHB-nin yaranma səbəbləri
Mütəxəssislərin fikrincə, bu pozuntunun tək bir səbəbi yoxdur. Ancaq bir neçə əsas amil risk yarada bilər:
-
Genetik meyllik: Araşdırmalar göstərir ki, valideynlərində DEHB olan uşaqlarda bu halın yaranma ehtimalı daha yüksəkdir.
-
Beyin kimyası: Dopamin və norepinefrin kimi neyromediatorların fəaliyyəti diqqət və davranışın tənzimlənməsində mühüm rol oynayır.
-
Ətraf mühit amilləri: Hamiləlik dövründə siqaret, alkoqol və digər zərərli maddələrdən istifadə, erkən doğuş və ya doğuş zamanı baş verən çətinliklər DEHB riskini artırır.
Əsas simptomlar
DEHB-nin əlamətləri adətən üç əsas qrupda toplanır:
1. Diqqət pozuntusu:
-
Uzun müddət diqqəti toplamaq çətindir
-
Təşkilatlanma və vaxtın idarəsi ilə bağlı çətinliklər
-
Təfərrüatlara fikir verməmək
2. Hiperaktivlik:
-
Yerində sakit dayana bilməmək
-
Daim danışmaq və ya hərəkətdə olmaq
-
Təşəbbüskarlıqda həddi aşmaq
3. Impulsivlik:
-
Düşünmədən hərəkət etmək
-
Başqalarının sözünü kəsmək
-
Riskli davranışlara meyllilik
Diaqnoz necə qoyulur?
DEHB diaqnozu sadə bir testlə müəyyən edilmir — bu, çoxmərhələli bir qiymətləndirmə tələb edir.
Mütəxəssislər uşağın valideynlərindən və müəllimlərindən məlumat toplayır, psixoloji müsahibələr aparır və davranış testlərindən istifadə edir. Məqsəd simptomların nə qədər ciddi olduğunu və uşağın gündəlik həyatına necə təsir etdiyini anlamaqdır.
Müalicə və dəstək yolları
DEHB-li uşaqlar üçün müalicə fərdi yanaşma tələb edir. Ən təsirli üsullar bunlardır:
-
Davranış terapiyası: Uşağa müsbət davranış modellərini öyrətmək və neqativ vərdişləri azaltmaq məqsədi daşıyır.
-
Valideyn və müəllim dəstəyi: Uşağa evdə və məktəbdə kömək etməyin effektiv yolları haqqında maarifləndirmə vacibdir.
-
Təhsil dəstəyi: Fərdi tədris proqramları uşağın öyrənmə qabiliyyətini artırmağa və uğur hissi qazanmasına kömək edir.
Nəticə
Diqqət əskikliyi və hiperaktivlik pozuntusu uşağın sosial və akademik inkişafına ciddi təsir göstərə bilər. Amma düzgün müalicə, davamlı dəstək və anlayışlı yanaşma ilə DEHB-li uşaqlar da tam potensiallarına çata bilərlər. Bu prosesdə valideyn, müəllim və mütəxəssislərin əməkdaşlığı əsas rol oynayır.
Almara AĞAQIZI
“PRİM – Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinin direktoru
📞 Əlaqə: +994 50 207 80 04
📍 Ünvan: Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A (Elmlər Akademiyası m/st yaxınlığı)
Mənbə: Azərbaycan.media