Əxlaq insan varlığının görünməz, lakin ən güclü dayağıdır. O, gözlə görünməsə də, insanın bütün davranışlarını, qərarlarını və münasibətlərini yönləndirən bir daxili qanundur. Əxlaqı olmayan bir həyat – kökü olmayan bir ağaca, ruhsuz bir bədənə bənzəyir. Bəzən insanlar xarici görünüşə, zahiri gözəlliyə və maddi sərvətə aldanaraq əsl dəyəri unudurlar. Halbuki, insanı ucaldan onun geyimi, var-dövləti və ya mövqeyi deyil, mənəvi keyfiyyətləri, vicdanı və əxlaqıdır. Hər bir səmimi davranışın, dürüst addımın və mərhəmətli sözün arxasında əxlaq dayanır.
Əxlaq insanın iç dünyasında formalaşır və tərbiyə, ailə mühiti, cəmiyyətin dəyərləri ilə möhkəmlənir. Uşağın ilk gördüyü nümunə valideynidir – atasının ədaləti, anasının mərhəməti onun əxlaq təməlini qurur. Bu baxımdan, əxlaq təkcə şəxsi məsələ deyil, həm də milli və bəşəri məsuliyyətdir. Cəmiyyətin sağlamlığı onun əxlaqi səviyyəsindən asılıdır. Əxlaqı yüksək olan toplumlar inkişaf edir, bir-birinə güvənir və sülh içində yaşayır. Amma əxlaqın unudulduğu, yalanın, riyanın və ədalətsizliyin artdığı yerlərdə nə xoşbəxtlik olur, nə də ədalət.
Əxlaq həm də insanın öz vicdanı qarşısında hesabatıdır. Heç kimin görmədiyi anda edilən doğru hərəkət, əxlaqın ən saf təzahürüdür. İnsan bəzən cəmiyyətin, bəzən qanunların təzyiqi ilə düz davranır, amma əsl əxlaq, heç kəs görmədiyi zaman da dürüst qalmaqdır. Bu mənada, əxlaqın görünməz olması onun zəifliyi deyil, əksinə, onun dərinliyidir. Çünki əxlaq səsi eşidilməyən, lakin bütün kainatda təsiri hiss olunan bir vicdan çağırışıdır.
Əxlaqın müasir dövrdə rolu
Müasir dünyada elmin, texnologiyanın və maddi rifahın sürətlə artması ilə bərabər, mənəvi dəyərlərin kölgədə qalması təhlükəsi də yaranır. İnsanlar bəzən “uğur” anlayışını yalnız maddi tərəfdən ölçür, amma unudurlar ki, əxlaqı olmayan uğur, dəyərləri tapdalanmış zəfər əslində bir məğlubiyyətdir. Sosial mediada görünən təbəssümlər, təmtəraqlı həyat tərzi bəzən insanın daxili boşluğunu gizlədir. Halbuki, həqiqi zənginlik – başqasına zərər vermədən, vicdanla yaşamaq bacarığıdır. Əxlaq müasir insan üçün bir bələdçidir: o, texnologiyanın, siyasətin, elmin və iqtisadiyyatın içində insanlıq yolunu itirməməyə kömək edir. Əgər bir cəmiyyət müasirliklə bərabər əxlaqını da qoruyursa, o zaman həm maddi, həm mənəvi tərəfdən kamilləşir. Əxlaqın gücü ən çox sınaq anlarında üzə çıxır. İnsan çətinlik, yoxsulluq və ədalətsizlik qarşısında da ləyaqətini qoruyursa, o zaman onun əxlaqı həqiqi dəyərə çevrilir. Əsl əxlaq – yalnız başqalarına yaxşılıq etmək deyil, həm də pisliyə qarşı durmaq, sükutun yolverilməz olduğu yerdə haqqı deməkdir. Tarixdə əxlaqlı insanların izi uzunömürlü olub, çünki onlar gücün deyil, vicdanın tərəfini seçiblər.
Maddi dünyada hər şey bir gün köhnəlir, amma əxlaqın dəyəri zamanla daha da artır. O, insanın ölümündən sonra da yaşayır, adını ucaldır, hörmətini qoruyur. Əxlaqı ilə seçilən bir insanın təsiri bir ailədən, bir nəsildən, bəzən bir millətdən də ötəyə keçir. Bu baxımdan, əxlaq həm şəxsi, həm də milli kimliyimizin əsasını təşkil edir.
Nəticə, əxlaq həyatın görünməz, amma ən həlledici qüvvəsidir. O, insanı ucaldan, cəmiyyəti birləşdirən, bəşəriyyəti yaşadan mənəvi mayadır. Əgər insan bu görünməz dəyəri qoruyarsa, həyatın bütün çətinlikləri qarşısında da dik durar. Əxlaqı itirən cəmiyyətlər sönər, amma əxlaqını yaşadanlar zamanın axarında da parlayar. Buna görə də hər bir insan özündə bu görünməz işığı – əxlaqı qorumağa, onu sözündə, əməlində və düşüncəsində yaşatmağa borcludur.
Müəllif: Sevil Azadqızı
Azərbaycan dill və ədəbiyyatı müəllimi. Filoloq. Ədəbi təhlil-tənqidçi, şair-publisist.
22.10.2025
Mənbə: Azərbaycan.media