Mədəniyyət və əxlaq insan həyatının görünməz, amma əvəzsiz əsas sütunlarıdır. Onlar cəmiyyəti birləşdirən, fərdləri bir-birinə bağlayan, insanların ruhunu və düşüncəsini formalaşdıran güclü ip kimidir. İnsan yalnız fiziki bir varlıq deyil, həm də ruh və düşüncə sahibi bir varlıqdır. Bu ruh və düşüncə isə mədəniyyətlə zənginləşir, əxlaqla istiqamətlənir. Mədəniyyət insanın dünyaya baxışını müəyyən edir, gözəlliyi dərk etmə qabiliyyətini inkişaf etdirir, həyatın incəliklərini anlamasına yardımçı olur. Əxlaq isə bu baxışı həyatımızın hər anına, davranışımıza, münasibətlərimizə çevirməyə imkan verir. İnsan yalnız mədəniyyətlə zənginləşdikdə düşüncə dünyası genişlənir, yalnız əxlaqı möhkəm olduqda isə hərəkətləri mənalı olur.
Cəmiyyətin inkişafı üçün mədəniyyət və əxlaqın bir-birini tamamlaması şərtdir. Mədəniyyət əxlaqsız olarsa, səthi, boş və faydasız bir qabıq kimi görünür. İnsanların davranışları yalnız formallıqla məhdudlaşır, hörmət, səmimiyyət və anlayış yox olur. Əxlaqsız mədəniyyət bir səs-küy, parıltı və görünüşdən ibarət qalır, amma insanların ruhunu doyurmur, cəmiyyətdə nizam və harmoniya yarada bilmir. Digər tərəfdən, əxlaq mədəniyyətsiz olarsa, istiqamətsiz, boş bir işıq kimi yanır, insanların həyatına dərin təsir etmədən əməllər sadəcə vərdiş halına gəlir. İnsanların bir-birinə hörmətlə yanaşması, səmimi və anlayışlı davranması yalnız mədəniyyət və əxlaqın birləşməsi ilə mümkündür.
Mədəniyyət insanın daxili dünyasını zənginləşdirir. Kitab oxumaq, musiqi dinləmək, incəsənətə və poeziyaya dəyər vermək insanın ruhunu bəsləyir, düşüncələrini inkişaf etdirir, həyatın mənasını daha dərindən dərk etməsinə yardımçı olur. Əxlaq isə bu zənginliyi həyatda reallaşdırır. İnsan yalnız öyrənmək, bilmək və təcrübə toplamaqla kifayətlənməməli, əldə etdiyi biliyi, mədəni dəyərləri əməllərinə və münasibətlərinə çevirməlidir. Əxlaq, mədəniyyətin həyata çevrilmiş halıdır; səmimi davranış, doğru söz, kömək göstərmək, anlayışlı olmaq əxlaqın cəmiyyətə töhfəsidir.
Hər bir fərd və cəmiyyət mədəniyyət və əxlaq sayəsində bir-birinə etibar etməyi, birgə yaşamağı, anlaşmağı öyrənir. İnsanların gülüşündə, salamlaşmasında, bir-birinə kömək göstərməsində, anlayış göstərməsində mədəniyyət və əxlaqın izi görünür. Əxlaqlı insanlar cəmiyyətdə harmoniya yaradır, mədəniyyətlə zənginləşdikdə isə bu harmoniya daha da dərinləşir, cəmiyyətin hər fərdi öz yerini və rolunu anlayır. Əxlaqsızlıq və mədəniyyətsizlik isə yalnız ziddiyyət, anlaşılmazlıq və təklik yaradır.
Tarix boyunca böyük sivilizasiyalar mədəniyyət və əxlaqın harmoniyası sayəsində uzunömürlü olmuşdur. Misir, Yunan, Çin və İslam sivilizasiyaları bunun ən gözəl nümunələridir. Onlar həm incəsənət, elm və ədəbiyyatda irəliləmiş, həm də cəmiyyətin nizamını qoruyaraq insanların mənəvi ehtiyaclarını təmin etmişdir. Bugünkü dünyada da texnologiya və maddi tərəqqi əhəmiyyətli olsa da, cəmiyyətin gücü yalnız maddi imkanlardan qaynaqlanmır. İnsanların bir-birinə qarşı əxlaqlı olması, mədəni dəyərlərə sahib çıxması cəmiyyəti möhkəm və davamlı edir.
Mədəniyyət və əxlaq yalnız fərdlər üçün deyil, gələcək nəsillər üçün də vacibdir. Hər birimiz mədəniyyətimizi artırmalı, əxlaqımızı möhkəmləndirməliyik ki, gələcəkdə sağlam, nizamlı və etibarlı bir cəmiyyət yarada bilək. Cəmiyyətin sütunu yalnız maddi zənginlik və texnologiya ilə deyil, əxlaqlı və mədəniyyətli insanlar vasitəsilə möhkəmlənir. İnsanlar bu sütunu qoruduqda, cəmiyyət də sülh, birlik və harmoniya içində olur, etimad və sevgi ilə bir-birinə bağlanır.
Nəticə budur ki, mədəniyyət və əxlaq cəmiyyətin görünməz, amma möhkəm və əvəzolunmaz sütunudur. İnsanlar bu sütunu qoruduqda, həm öz həyatları mənalı olur, həm də cəmiyyət inkişaf edir. Əxlaqlı və mədəniyyətli fərdlər birlik, anlayış və sevgi ilə cəmiyyəti yüksəldir, gələcək nəsillərə sağlam bir irs buraxır. Hər birimizin üzərinə düşən vəzifə, mədəniyyətimizi zənginləşdirmək, əxlaqımızı qoruyub saxlamaqdır. Beləcə, cəmiyyət möhkəm, fərdlər mənəvi baxımdan zəngin və həyat anlamlı olur.
Müəllif : Sevil Azadqızı
Azərbaycan dill və ədəbiyyatı müəllimi. Filoloq. Ədəbi təhlil-tənqidçi. Publisist-şair.
Mənbə: Azərbaycan.media