/Tərcüməçi, yazıçı -publisist Natiq Səfərovun əziz xatirəsinə.\
Həqiqətən də “Xəzinə” ilə tanış olduqdan sonra mənim stolüstü kitabıma çevrildi; onu yazı masamdan ayıra bilmirəm. Bu, Azərbaycanda analoqu olmayan bir kitabdır. Bu kitab sadəcə bir nəşr deyil, bəşər yaddaşından süzülmüş, minillərin təcrübəsini, hikmətini və düşüncəsini oxucuya çatdıran bir topludur. Hər səhifə sanki insanlığın keçdiyi yolları, qazandığı təcrübələri göstərir, oxucunu həm tarixlə, həm də düşüncə dünyası ilə üz-üzə qoyur.
Kitabın əsas müəllifi Natiq Səfərov Azərbaycan ədəbiyyatına müstəsna xidmətləri, yaddaşı qorumaq missiyası ilə tanınır. Onun sözə verdiyi dəyər və ədəbiyyata münasibəti, belə bir dəyərli kitabın ərsəyə gəlməsini tamamilə təbii edir.
“Xəzinə”nin hasilə gəlməsi böyük zəhmətin və axtarışın nəticəsidir. Heyrətamiz dərəcədə zəhmət çəkilib, axtarışlar aparılıb, tarixdə iz qoymuş tarixi və tanınmış simaların – hökmdarların, fatehlərin, sərkərdələrin aforizmləri zərrə-zərrə qədər toplanaraq oxuculara təqdim edilib; bu zəhmət, sadəcə bir toplama işi deyil, sanki zamanın tozlu səhifələrindən hikmətin incilərini bir-bir seçib, onları oxucunun ruhuna ərməğan etməkdir.
Kitabda tarixin sınağından keçmiş, minillər boyu insanlığı düşündürən sualların cavabları və cavab cəhdləri toplanıb. Oxucu yalnız cavab axtarmır, həm də özünü düşüncə sərhədlərini kəşf edir. Bu kitab intellektual bir səyahət, düşüncə məktəbidir.
Burada sözün mahiyyəti, onun ruhu elə ustalıqla təqdim edilir ki, oxucu bir cümlədə bütöv bir ömür görür, bir ifadədə min illik bir hikmətin izini tapır. Oxucu bu kitabla sözün yükünü deyil, sözün nurunu daşımağı öyrənir.
Zərrə-zərrə toplanan fikirlər, oxucunun düşüncə dünyasında bir xəzinə sandığına çevrilir—orada hər aforizm bir açar, bir yol, bir işıqdır.
“Xəzinə” oxucusuna uğur qazanmağın yollarını, idarəetmənin sirlərini, liderlik və düşüncə mədəniyyətini öyrədən bir məktəb rolunu oynayır. Hər səhifə bir açar, hər fikir bir yol kimidir – oxucu bu yollardan keçdikcə həm bilik, həm də təcrübə qazanır.
Hər bir aforizm sanki bir zaman pəncərəsidir: oxucu o pəncərədən keçmişə baxaraq bu günü və gələcəyi daha dərindən dərk edir.
Bu aforizmləri dönə-dönə oxumaq- hər dəfə yeni bir mənaya, yeni bir çağırışa çatmaqdır. Dahilərin uzaqgörənliyi, hadisələri qabaqlamaq bacarığı, sanki bu sözlərdə kodlaşdırılıb və oxucu bu kodları açdıqca, öz həyatına da yeni bir baxış qazanır.
Buradakı fikirlər oxucuya istiqamət verir, tarixi təcrübəni bu günün reallığı ilə bağlayır. Kitab sadəcə məlumat mənbəyi deyil, həm də bəşəriyyətin düşüncə xəritəsidir.
Kitabda Şərq müdrikliyi, başda Məhəmməd Peyğəmbər olmaqla islam aləminin, xüsusən, türk dünyasının yetişdirdiyi nəhəng şəxsiyyətlərin, o cümlədən, “mənim söylədiklərim nəzəriyyə deyil” deyən, zəngin həyat və fəaliyyəti, həqiqətən də bütöv bir məktəb olan Ulu Öndərimiz Heydər Əliyev cənablarının dövlət, hakimiyyət, rəhbər, idarəetmə və s. haqqında dəyərli fikirlərindən geniş şəkildə istifadə olunub; bu seçim, kitabın ruhunu yalnız zənginləşdirmir, həm də ona bir mənəvi dərinlik, tarixi məsuliyyət və ideoloji bütövlük bəxş edir.
Burada Şərq müdrikliyi sadəcə bir fəlsəfi çərçivə deyil—bir ruhani irs, bir mənəvi kompasdır. Məhəmməd Peyğəmbərin hikmətli sözləri, türk dünyasının yetişdirdiyi dahilərin uzaqgörən fikirləri və Heydər Əliyev cənablarının dövlətçilik fəlsəfəsi bu kitabda elə bir şəkildə birləşir ki, oxucu yalnız oxumur, həm də düşünür, hiss edir, yön alır. Bu fikirlər, sanki bir məktəb kimi oxucunun qarşısında açılır—orada hər söz bir dərs, hər fikir bir yol, hər çağırış bir məsuliyyətdir.
Bu məqamda Natiq Səfərovun bir cümləsi yaddaşıma sanki bir dua kimi hopur: “Hər xəzinə, onu axtaranın niyyətinə çevrilir.”
Gözəlliyin sənin qürurundur. (Məhəmməd Peyğəmbər)
Üç şey gözün gücünü artırır: gözə sürmə çəkmək, yaşıllığı seyr etmək və gözəl hüisncamala baxmaq: (Məhəmməd Peyğəmbər)
Dövlət iki şeydən sarsıla bilər: günahkar cəzasız qalanda və günahsıza cəza veriləndə. (Heydər Əliyev)
Qadınların nə hündür kişilər xoșuna gəlir, nə balacaboy, nə kök, nə arıq, nə gözəl, nə eybəcər. O kişilər qadınların xoşuna gəlir ki, onlarla məşğul olmaq istəsin. (A.Axmatova)
İnsanın özü bəşər övladlarının yaratdığı möcüzələrin ən böyüyüdür.(Avqustin)
Kitabda böyük Rumidən gətirilən sitat da çox ibrətamizdir: “Məlum olduğuna görə güzgüdə hər şey tərsinədir, lakin güzgüsüz biz özümüzü heç vaxt görə bilməzdik…”
Bəli, “Xəzinə” kitabı da hər bir oxucuya özünü daha yaxşı dərk etmək üçün əvəzsiz fürsətdir; çünki bu kitab, sanki bir güzgü rolunu oynayır—amma sadəcə zahiri əks etdirmir, ruhun dərin qatlarını da üzə çıxarır. Oxucu bu güzgüyə baxdıqca, öz içindəki sualları, cavabları, ziddiyyətləri və həqiqətləri görməyə başlayır.
Ruminin bu fikri, “Xəzinə”nin mahiyyətini poetik şəkildə açır: bəzən biz özümüzü ancaq başqalarının sözlərində, tarixdə iz qoymuş fikirlərdə, zamanın içindən süzülmüş hikmətlərdə tanıya bilirik. Bu kitabda təqdim olunan aforizmlər, müdrik çağırışlar və ruhani baxışlar oxucunun öz daxili güzgüsünü silir, onu daha aydın, daha dürüst göstərir.
Bu kitabla insan yalnız başqalarını tanımır, həm də özünü tanımağa başlayır. Və bəlkə də ən böyük xəzinə budur: özünü görmək, özünü eşitmək, özünü dərk etmək.
Tarixin ən mürəkkəb və ziddiyyətli şəxsiyyətləri olan Stalin və Hitlerlə bağlı fəsil də maraqla oxunur. Çünki burda verilmiş fikirlər ən məlumatlı oxuculara belə az bəlli olan fikirlərdir; bu iki simanın kölgəsində gizlənmiş, zamanın tozuna bürünmüş həqiqətlər məharətlə işıqlandırılıb. Bu fəsil, oxucunu sadəcə tarixi faktlarla deyil, həm də zamanın psixologiyası ilə üz-üzə qoyur.
Zaman dayanmadan ötüb keçir, lakin bu iki hökmdar – Stalin və Hitler haqqında söz-söhbət bitmir; onların adları sanki tarix kitablarının kənarına yazılmış bir xəbərdarlıq kimidir—unutmaq mümkün deyil, anlamaq isə hələ də tam başa çatmayıb. Və kitabda yer almış bu fikir də çox maraqlıdır. Məşhur Nostradamus bu cütlüklər haqqında demişdir ki, “bu cütlük ən azı 500 il bundan sonra da tarix səhnəsindən silinməyəcəkdir…”; bu fikir, sanki zamanın özünün də bu iki simaya qarşı bir müqavimət göstərdiyini, onları yaddaşdan silməyə çalışmadığını göstərir. Onlar tarixdə bir iz deyil, bir yaradır—çünki bu iz hələ də qanayır, hələ də danışır.
Sayını bilmirəm, amma bu qiymətli “Xəzinə”də toplanmış bəlkə də mindən çox aforizmdə böyük həyat həqiqətləri var. Müdriklərin, fatehlərin dilindən səslənmiş bu sözləri adi sözlər kimi oxuyub ötmək olmur. Lap bircə sətirlik olsa da, oxuyub düşüncələrə dalırsan, təhlil edirsən və özün üçün nəticə çıxarırsan.
Mənə elə gəlir ki, “Xəzinə”nin hasilə gəlməsi məhz belə məqsədə xidmət edir; çünki bu kitab, oxucunun ruhuna toxunan, onu sükuta salan, daxili dialoqa çağıran bir güzgüdür. Hər aforizm bir sətirlik olsa da, sanki bir ömrün xülasəsidir.
“Xəzinə” bu mənada bir məktəbdir—sözün məktəbi, ruhun məktəbi, düşüncənin məktəbi. Oxucu burada yalnız oxumur, həm də öyrənir, hiss edir, dəyişir.
Kitabda yer alan C.Vebsterin “İnsan şah, yaxud hakim kimi yaşaya bilər, lakin o, insan kimi ölməlidir”, Məhəmməd Peyğəmbərin “Əgər utanmırsansa, istədiyini elə…” və Musa Nağıyevin “Mən ölməyəcəyəm” kimi fikirləri də oxucunu dərindən düşündürür. Bu sözlər faniliyi, əxlaqı və insanın miras qoymaq istəyini bir arada göstərir.
Məhəmməd Peyğəmbərin “Əgər utanmırsansa, istədiyini elə…” ifadəsi insanın daxili əxlaq kompasını göstərir. Bu, sadəcə bir xəbərdarlıq deyil, bir güzgüdür—çünki insanın davranışlarını tənzimləyən ən dərin mexanizm məhz utanmaq hissidir. Bu söz, sanki ruhun sərhədini çəkir: əgər o sərhəd yoxdursa, insan istədiyini edər, amma o zaman artıq insanlıq itir.
Musa Nağıyevin ölməzliyə inamı isə tamamilə başqa bir qat açır—burada insanın öz izinə, öz tikintisinə, öz mirasına olan inamı var. “Mən ölməyəcəyəm” deməsi, sadəcə bir iddia deyil, bir fəlsəfədir. O, öz varlığını daşda, binada, yaddaşda əbədiləşdirir. Bu, ölməzliyə fiziki yox, simvolik bir baxışdır—çünki insan bəzən yaşadığı ömrü ilə yox, qoyduğu izlə yaşayır.
Bu üç fikir bir-birini tamamlayır: biri insanın faniliyini, biri əxlaqını, biri isə mirasını göstərir. “Xəzinə” bu cür sitatlarla oxucunu təkcə düşündürmür, həm də ona öz həyatına yeni bir baxış verir.
Bu aforizmlər, sanki bir mərasimin girişidir. İndi isə, “Xəzinə”nin içində gizlənmiş bir pritçaya doğru addımlayırıq — bir hekayə ki, hər oxucuya öz niyyətini tanımaq üçün güzgü olur.
PRİTÇA. Bir nəfər yolda durub dostu ilə söhbət edirmiş. Gözlənilmədən bir qadın gəlib onun qarşısında dayanır və diqqətlə onun üzünə baxmağa başlayır. Beləcə xeyli müddət onun sifətinə tamaşa edəndən sonra çıxıb gedir. Həmin adam tez nökərini qadının dalınca göndərir ki, bu qəribə hərəkətin səbəbini öyrənsin. Nökər bir azdan qayıdıb gəlir və deyir: “Ağa, qadın dedi ki, mənim gözüm böyük bir günah etmişdi, ona cəza vermək istəyirdim, nə qədər düşündüm, bu çirkin sifətə baxmaqdan daha ağır cəza tapmadım”.
Əziz oxucular! Bəlkə də var-dövlətimiz yoxdur, bəlkə də evimizdə qızıl sandıqlar, bahalı xalçalar yoxdur. Amma bir kitab, bir jurnal, bir fikir — evin ruhunu dəyişə bilər. “Xəzinə” elə bir xəzinədir ki, onu açan hər ev, hər ürək, hər ailə bir az daha zənginləşir. Bu xəzinə, maddi yox, mənəvi zənginlik gətirir. Bu kitab yalnız bilik mənbəyi deyil, həm də bəşər yaddaşının aynasıdır.
Kitabın əsas müəllifi, tanınmış qələm adamı, tərcüməçi Natiq Səfərovun bu gün anım günüdür. Onun vəfatından 21 il keçir. Mənəvi yaddaşımıza zəngin xəzinə bəxş etmiş ustadın ruhunu hörmətlə anırıq.
“Xəzinə” onun ruhunun aynasıdır: dürüst, saf və aydın. Bu gün, ustadın anım günündə, sanki “Xəzinə”nin üzərinə bir işıq düşür — bu işıq yalnız keçmişi deyil, həm də gələcəyi aydınladır. Çünki belə müəlliflər və belə kitablar bizə xatırladır: mənəvi sərvətimizi qoruduqca, heç vaxt kasıb qalmayacağıq.
Evimizdə həmişə “Xəzinə” kimi bir xəzinə olsun — içində sevgi, yaddaş, vəfa və bir az da Fuad Biləsuvarlının qəlbindən süzülən sözlər…
Müəllif: Fuad BİLƏSUVARLI
AYB və AJB üzvü
Prezident mükafatçısı
Həsən bəy Zərdabi mükafatçısı
Mənbə: Azərbaycan.media