Adilə Nəzər — 55
“Aprel yağışları” — şairə Adilə Nəzərin poeziya dünyasına açılan onuncu pəncərəsidir. Bu kitab, onun duyğularla yoğrulmuş misralarını bir daha oxucularla görüşdürür, sanki baharın ilk damlaları kimi könüllərə toxunur. İndiyədək nəşr olunmuş kitabları geniş oxucu kütləsi tərəfindən sevgi və maraqla qarşılanmış, hər biri ayrı bir poetik mövsüm kimi yadda qalmışdır.
Şairənin öz imzası və dəsti-xətti ilə mənə hədiyyə etdiyi bu son toplusu ilə tanış olduqdan sonra qəlbimdə bir əminlik doğdu: “Aprel yağışları” da onun yaradıcılıq yolunda uğurla açılmış bir yeni səhifə olacaq. Bu kitab, yalnız şeirlərin toplusu deyil — həm də Adilə Nəzərin poetik ruhunun, daxili sükutunun və sözlə qurduğu dünyaların bir təcəssümüdür.
Adilə Nəzər — filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, Respublika Təhsil İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, “Kitab Evi” İctimai Birliyinin sədri, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü kimi həm elmi, həm də ədəbi sahədə öz mövqeyini möhkəmləndirmiş bir şəxsiyyətdir. Onun şeirləri yalnız Azərbaycan oxucusuna deyil, türk, rus, fars, ərəb, fransız və ingilis dilli poeziya sevərlərə də tanışdır — çünki bu misralar dil sərhədlərini aşan duyğuların daşıyıcısıdır.
Kitabın ön sözündə Adilə xanımın oxucularına ünvanladığı bir cümlə var ki, sanki pıçıltı ilə deyilmiş bir dua kimi qəlbimə toxundu:
“Oxuyan hər kəsə, sevdiklərimə və sevgi ola bildiklərimə öncədən təşəkkür edirəm…”
Bu sözlərdə yalnız təşəkkür deyil — həm də bir şairin öz oxucusuna duyduğu sevgi, inam və ruhani bağlılıq var. Səmimiyyətin bu qədər incə və şəffaf ifadəsi, hər bir oxucunun içində bir titrəyiş oyadacaq. Mən də o titrəyişi yaşadım. Bu sətirlər, sanki bir şairin qəlbindən süzülən işıq kimi oxucunun ruhuna yol tapır.
Əsl şair üçün mövzu qıtlığı olmur — çünki o, adi görünən hər şeyi qeyri-adi duyğularla görür. Bir baxış, bir səssizlik, bir yağış damlası — hamısı şeirə çevrilə bilər. Adilə Nəzərin şeirləri də məhz bu duyğusal çevrilmənin nümunəsidir. Axı, kim yağan yağışa baxmayıb, kim bu yağışlarda islanmayıb?! Amma onun misralarında yağış yalnız fiziki bir hadisə deyil — bir ruh halıdır, bir iç sükutu, bir sevgi etirafıdır.
Misralarına baxın:
— Nə gözəldir islanmaq aprel yağışlarında
Nə gözəldir isinmək baxışların da…
Bu misralar, sanki bir pəncərə arxasından baxılan yağış deyil — bir qəlbin içindən yağan duyğulardır.
Yağdıqca aprel yağışları
gizlədə bilmirəm yaşları…
Burada yağışla göz yaşı bir-birinə qarışır, təbiət və insan bir-birini tamamlayır.
— Bilirsən, ustayam duyğuları gizlətməkdə
Görməsin heç kim,
Amma sən
bil, qəlbimdə olduğunu…
Bu etiraf, bir şairin öz iç dünyasını yalnız bir nəfərə açmasıdır — oxucuya, sevgiyə, bəlkə də Tanrıya.
— Günəş necə gizlənibsə buludlarda
Mən də bürünmüşəm şeirlərə…
Burada şairin özü şeirə çevrilir, misralar onun paltarı, qoruyucu örtüyü olur.
— Təbiət kimi tərtəmiz,
Təbiətədir ruhum.
Bu son misra isə onun poetik manifestidir — təbiətə bağlılıq, saflıq və ruhani təmizlik.
Sevgi — bütün şairlərin qəlbində əbədi yurd salmış bir duyğudur. Elə bir şair varmı ki, yaradıcılığı boyunca bu mövzuya toxunmasın, ona sığınmasın, ondan ilham almasın? İnanmaq çətindir. Çünki şairlər kövrək qəlbli olurlar — onların ruhu, sanki sevgi ilə daha tez titrəyir, daha tez alışır. Sevgi onları tapır, bəzən yaralayır, bəzən sağaldır, amma heç vaxt yanından ötüb keçmir.
Adilə Nəzərin “Aprel yağışları” kitabındakı sevgi şeirləri də məhz bu saf və sarsılmaz duyğuların üzərində köklənib. Onun misralarında sevgi bir günah deyil — bir taledir, bir yanğıdır, bir iç səsin pıçıltısıdır. Bu misralar, sanki bir qəlbin yanğınına çevrilmişdir:
— Sevdim, sevdiklərim oldular qənim
Alışdı can evim, yandı bədənim.
Ayrılıq adında cəzdən var mənim
Bizdə sevmək adlı bir günahım var…
Bu dörd misra, bir sevginin bütün mərhələlərini özündə cəmləyir: sevgi, xəyanət, yanğı, ayrılıq və günah hissi. Burada “can evi”nin alışması — sevginin insanın ən dərin qatlarını yandırmasıdır. “Sevdiklərim oldular qənim” — bu, sevginin bəzən zərər verənə çevrilməsinin acı etirafıdır. “Ayrılıq adında cəzdən var mənim” — ayrılıq artıq bir ad deyil, bir hal, bir iç yanğıdır. Və nəhayət, “sevmək adlı bir günahım var” — bu misra, sevginin həm müqəddəs, həm də qadağan edilmiş bir duyğu kimi təqdimidir.
Adilə Nəzərin bu misralarında sevgi yalnız romantik hiss deyil — həm də bir ruhun sınağı, bir insanın öz içindəki yanğıya verdiyi ad, bir şairin öz taleyini misraya çevirməsidir.
Adilə Nəzərin başqa bir şeirində səsləndirdiyi misralar — “Bilmirəm həyat mənə / Bu bəxti necə qıydı?!” — bir taleyin sükutla soruşulan sualıdır. Bu misralarda eşq yalnız bir duyğu deyil, həm də bir açar, bir qıfıl, bir iç səsin kilidini açan sirrdir: “Eşq qəlbimin açarı, / Sözümün qıfılıydı.” Bu cütlük, şairənin poetik dünyasında eşqin həm açan, həm bağlayan güc olduğunu göstərir — eşq həm danışdırır, həm susdurur.
Dünyaya göz açdığımız, ilk addımlarımızı atdığımız doğma ata ocağı — bu məkan yalnız fiziki bir ev deyil, həm də ruhun ilk sığınacağıdır. Görəsən bundan isti bir ocaq varmı? Bu sual, yalnız nostalji deyil — həm də bir ruhun öz başlanğıcına dönmək ehtiyacıdır.
Adilə Nəzərin “Təkcə xatirələr təzədir” şeiri bu hisslərin poetik təcəssümüdür. Burada xatirə yalnız keçmişin izi deyil — həm də bu günün içində yaşayan bir duyğudur. Misralar sanki bir qızın içindən keçən illəri, darıxmağı və ata evinə qonaq kimi dönməyin acı şirinliyini danışır:
— Fikirlər götürüb aparır məni,
Yadıma salıram ötüb-keçəni.
Demək on altı il yaşadım cəmi,
Anasız qızların günü gün olmur.
Bu misralarda zaman bir yükə çevrilir, fikirlər insanı öz içinə aparır. “Anasız qızların günü gün olmur” — bu cümlə, bir yoxluğun gündəlik həyatın hər anına necə sirayət etdiyini göstərir.
— Adilə, darıxmaq beləmi olur?!
Hara baxıramsa, gözlərim dolur.
– Yaxşı ki, qələm var, dilim lal olur.
Ata evimizə qonaq gəlmişəm…*
Burada darıxmaq bir hiss deyil — bir haldır, bir varlıq formasıdır. “Yaxşı ki, qələm var, dilim lal olur” — bu misra, yazının bir sığınacaq olduğunu göstərir. Qələm danışır, dil susur. “Ata evimizə qonaq gəlmişəm” — bu son misra isə həm fiziki dönüşü, həm də ruhun keçmişə qayıdışını simvolizə edir. Qonaq olmaq — öz evində yadlaşmaq, xatirələrin içində özünü axtarmaq deməkdir.
Bu şeir, xatirənin, darıxmağın və yazının bir-birinə qarışdığı poetik bir sığınacaqdır. Adilə Nəzər burada yalnız öz keçmişini danışmır — həm də oxucunun içindəki xatirə qapılarını açır.
Adilə Nəzər — əlini hansı mövzuya uzadırsa, ona poetik bir don geydirir, sanki hər fikir onun misralarında bir libas tapır, bir nəfəs alır. Bu, onun demək olar ki, bütün şeirlərində hiss olunur. Hər misra bir duyğunun pıçıltısı, hər bənd bir ruhun sükutu kimi səslənir. Şairənin özünün dediyi kimi: “…hər şeir ünvanını (oxucusunu) gözləyən bir məktubdur…” — bu cümlə, onun poetik fəlsəfəsinin açarıdır. Şeir onun üçün yalnız yazı deyil, həm də bir çağırış, bir gözləmə, bir ruhani ünsiyyətdir.
“Şair ömrü” adlı şeiri bu fəlsəfənin canlı nümunəsidir. Burada şairin taleyi, onun iç dünyası və cəmiyyətlə münasibəti poetik bir dildə danışılır. Misralar, sanki bir şairin ömrünü günəş və ay metaforları ilə izah edir:
— İstəyir əlləri bir ələ çata,
Könül sındırmağı sayıbdı xata.
Günəştək gələnlər axı həyata,
Ay kimi buluddan baxa bilməyir.
Bu misralarda “əllərin bir ələ çatmaq istəyi” — insanın özünə bənzər ruhlarla birləşmək arzusudur. “Könül sındırmağı xata saymaq” — şairin incəliklə dolu daxili dünyasının göstəricisidir. O, qırmaq istəmir, qırılmaqdan qorxmur — çünki onun könlü sükutla danışır.
“Günəştək gələnlər axı həyata” — bu misra, həyatın içində parlayan, yaşayan, hiss edən insanları təsvir edir. Amma “ay kimi buluddan baxa bilməyənlər” — bu, uzaqdan seyr edən, hiss etmədən yaşayan, ruhun dərinliyinə enməyənlərdir. Şairin ömrü bu iki metafor arasında salınmış bir körpüdür — həm günəş kimi içdən yanır, həm ay kimi uzaqdan baxır, amma heç vaxt buludların arxasında gizlənmir.
Adilə Nəzərin bu şeiri, şair taleyinin poetik bir xülasəsidir. O, misralarında yalnız özünü deyil, bütün kövrək ruhları danışdırır. Hər misra bir məktubdur — ünvanı isə oxucunun qəlbidir.
Adilə Nəzərin “İcazənizlə” şeiri oxucunu sanki bir ruhani məclisə dəvət edir. Bu misralar, həm dua, həm dilək, həm də içdən gələn bir sevgi etirafıdır. Şairə burada yalnız söz demir — həm də könül istəyini pıçıltı ilə dilə gətirir. Misralar, oxucunun ruhuna toxunan bir əfsun kimi səslənir:
— Qoy hamı dilinə salam gətirsin,
Rəbbim dərdi-səri sona yetirsin.
Kim nə istəyirsə, alıb götürsün,
Mən könül alardım, icazənizlə.
Bu dörd misra, bir şairin dünyaya baxışını, insanlara olan münasibətini və öz içindəki ehtiyacını poetik bir şəkildə ifadə edir. “Qoy hamı dilinə salam gətirsin” — bu misra, sanki bir çağırışdır: insanlar bir-birinə salam versin, barış gətirsin, dilin başlanğıcı sevgi olsun. “Rəbbim dərdi-səri sona yetirsin” — burada dua yalnız şairin özünə deyil, bütün insanlığa ünvanlanır. Bu, universal bir diləkdir.
“Kim nə istəyirsə, alıb götürsün” — bu misra, dünyaya açıq bir qapıdır. Hər kəs öz arzusunu götürsün, öz yolunu tapsın. Amma şairənin istəyi fərqlidir: “Mən könül alardım, icazənizlə.” Bu son misra, sanki bir sevgi etirafıdır — şairə maddi bir şey istəmir, yalnız könül istəyir. Amma bu istək də icazə ilədir — bu, həm təvazökarlıq, həm də hörmətin poetik ifadəsidir.
Bu misralar, oxucunu əfsunlayır — çünki burada sözlər yalnız danışmır, həm də dua edir, dilək tutur, sevgi pıçıldayır. Adilə Nəzər burada şeirə bir ruh verir — o ruh isə oxucunun içində titrəyir.
Adilə Nəzərin bu misralarında külək yalnız təbiət hadisəsi deyil — həm də bir elçi, bir daşıyıcı, bir sevgi vasitəsidir. Şairə küləyə müraciət edir, ona bir missiya verir: sevgini aparmaq, günləri uğurla doldurmaq, bir öpüşü oğurlayıb bağışlamaq. Bu misralar, sanki bir sevgi ritualıdır — sözlərlə qurulan, küləklə icra olunan.
Hərdənbir əs yenə, yenə də gurla,
Burada küləyə çağırış var — amma bu çağırış təkcə fiziki hərəkətə deyil, həm də ruhani bir titrəyişə yönəlib. “Gurla” — bu, küləyin səsi deyil, şairin içindəki ehtirasın səsi kimi səslənir.
Gələn hər günümü özün uğurla.
Küləkə verilən tapşırıq — günləri uğurla doldurmaq. Bu, bir poetik metafor kimi, küləyin zamanın içindən keçərək ona mənalar qatmasıdır.
Tələs yanağımdan öpüş oğurla,
Burada sevgi artıq fiziki bir toxunuşa çevrilir. “Tələs” — bu, həm ehtirasın, həm də zamanın tələsikliyidir. Öpüş oğurlanır — amma bu oğurluq bir sevgi etirafıdır, bir gizli duyğunun açılmasıdır.
Apar sevgilimə bağışla, külək.
Son misra — bir etibarın zirvəsidir. Şairə öz sevgisini küləyə verir, onu aparmasını, bağışlamasını istəyir. Bu, həm bir dua, həm bir dilək, həm də bir poetik ötürmə aktıdır. Külək burada sevginin daşıyıcısıdır — görünməz, amma hiss olunan bir elçidir.
Bu misralar, oxucunu sanki bir sevgi rüzgarının içinə salır. Adilə Nəzər burada küləyi bir poetik varlığa çevirir — o, həm səsdir, həm toxunuş, həm də sevgi daşıyıcısıdır. Şeir, bir nəfəs kimi başlayır, bir öpüş kimi tamamlanır.
Unudulmaz Musa Yaqubun “Niyə gəlmisən?” sualı — təkcə bir şairin deyil, bütün sevənlərin, bütün darıxanların, bütün gözləyənlərin içindən səslənən bir çağırışdır. Bu sual, zamanın içində titrəyən bir sükutdur. Adilə Nəzərin “Məni bağışla” şeiri isə bu sükuta verilmiş cavabdır — bir qadının, bir şairənin, bir ruhun öz içindən keçib gələn etirafıdır.
Bu şeir, mənim də ruhumu silkələdi — sanki içimdəki bütün səssiz duyğular yenidən danışmağa başladı. Misralar, bir qadının iç dünyasını, sevgi ilə ağrının, gülüşlə göz yaşının bir-birinə qarışdığı məqamları danışır:
— Ağlayanda sevgi dərinə enər,
Güldükcə də üzə çıxar istəyi
Bu misralarda sevgi iki halda görünür: ağrıda dərinləşir, gülüşdə üzə çıxır. Sevgi burada bir duyğu deyil — bir hərəkət, bir dalğa, bir dəyişən haldır.
— Qadınlar bir bitməz nağıl kimidir
Hər gecə oxunmaq olar diləyi.
Bu misralar isə qadını bir nağıl obrazına çevirir — amma bu nağıl bitmir, hər gecə yenidən başlayır. “Oxunmaq olar diləyi” — bu, qadının içindəki istəklərin, duaların, pıçıltıların hər gecə yenidən səslənməsidir. Qadın burada həm sirrdir, həm dua, həm də şeir.
Adilə Nəzərin bu cavabı, Musa Yaqubun sualına verilmiş bir ruhani cavabdır. Bu, təkcə poetik bir dialoq deyil — həm də iki şairin zaman və duyğu üzərində qurduğu körpüdür. “Məni bağışla” — bu cümlə, həm sevgi etirafıdır, həm də bir ruhun öz içindəki sükuta verdiyi cavabdır.
Kitabda yer almış bir çox mahnı mətnləri də var. İnanıram ki, bu gözəl misralar tezliklə sevilən mahnılara çevirləcək.
“Aprel yağışları” toplusundan böyük zövq aldım. Həm də Adilə Nəzəri gözəl bir şair kimi, kəşf etdim.
Qəlbən inanıram ki, Adilə xanımın ən gözəl şeirləri hələ onun yazmadığı şeirləridir. Oxucuları isə Adilə Nəzərdən məhz, həmin şeirləri gözləyirlər.
AYB və AJB üzvü, Prezident mükafatçısı, Həsən bəy Zərdabi mükafatçısı.