/Vəfa Fətullayeva — 80 \
Bu nakam aktrisanın vəfatından bizi 38 illik bir məsafə ayırır. Zaman keçdikcə yaddaş solur zənn edilsə də, onun adı hələ də səhnənin pıçıltısında, tamaşaçıların baxışlarında yaşayır.Özü isə bu işıqlı dünyada cəmi 42 illik bir ömür payı yaşamışdı — qısa, lakin iz buraxan bir ömür. Elə bir ömür ki, səhnənin tozunda yox, tamaşaçının qəlbində iz qoydu.
Mənfur xəstəlik onu çox erkən yaxaladı. O xəstəlik təkcə bədənini yox, arzularını da susdurdu. Neçə-neçə arzular, neçə-neçə rollar, neçə-neçə tamaşalar onun ürəyində qaldı — səhnəyə çıxmağa hazır, lakin səhnənin pərdəsi bir daha açılmadı. Onun içindəki Vəfa — sənətə, insanlara, həyata olan Vəfa — sönmədi, sadəcə səssizliyə çəkildi.
Söhbət Əməkdar aktrisa Vəfa Nüsrət qızı Fətullayevadan gedir. Adı özü qədər zərif, özü qədər dərin bir qadından. O, səhnəyə yalnız rol oynamağa yox, ruh verməyə gəlmişdi. Onun varlığı tamaşalara nəfəs, sözlərinə duyğu, baxışlarına hekayə qatırdı.
Vəfa xanım bütün ömrünü teatra həsr etmiş iki sənət fədaisinin — xalq rəssamı Nüsrət Fətullayevin və sənətin zirvələrinə ucalmış xalq artisti Hökümə Qurbanovanın ailəsində dünyaya göz açmışdı. O, səhnənin səsi ilə böyüyən, dekorların kölgəsində addımlayan, pərdə arxasında nəfəs alan bir uşaq idi. Onun üçün teatr sadəcə bir məkan deyildi — həyatın özü idi.
Belə bir ailədə böyüyən, sənət ab-havası ilə nəfəs alan Vəfa xanımda da təbii olaraq səhnəyə sonsuz bir həvəs, içdən gələn bir çağırış yaranmışdı. O, körpə yaşlarından səhnənin sehrinə düşmüşdü — atası tamaşalara rəssam tərtibatı verərkən, anası isə səhnədə baş rolları canlandırarkən o, səssizcə kənardan baxır, səhnənin ritmini duyurdu. Hər bir dekor parçası, hər bir replikada onun üçün bir sirr, bir cazibə vardı.
Teatrın qapıları onun üçün erkən açılmışdı. O qapılardan içəri ilk dəfə uşaq baxışları ilə girmiş, səhnədə rollarını ifa edən aktyorları görmüş, onların mimikasında, səsində, duruşunda bir həyat öyrənmişdi. Vəfa xanımın teatrla tanışlığı belə başlamışdı — səhnəyə tamaşaçı kimi yox, ruhən aid biri kimi daxil olmuşdu. Onun üçün teatr müqəddəs idi, çünki orada həm ata nəfəsi vardı, həm ana baxışı.
İnanmaq çətindir, amma təcrübəli rejissor Ələsgər Şərifov Şekspirin “Qış nağılı” tamaşasında cəmi 8 yaşlı bir qızcığaza rol vermişdi. Bu, Vəfa xanımın böyük səhnədə ilk addımı, ilk nəfəsi, ilk uğuru idi. O yaşda səhnəyə çıxmaq, Şekspirin dünyasında yer almaq — bu, sadəcə bir rol deyildi, taleyin ona erkən verdiyi bir işarə idi. Vəfa kiçik də olsa, rolunun öhdəsindən gəlmişdi. Səhnə onu qorxutmamışdı, əksinə, qucaqlamışdı. Tamaşaçılar onun səsindəki təmkinə, baxışındakı duyğuya heyran qalmışdılar.
Vəfa xanım adının özü də bir səhnə xatirəsi daşıyır. Anası — böyük sənətkar Hökümə Qurbanova — tamaşalardan birində “Vəfa” adlı bir obrazı canlandırmışdı. Bu obrazı o qədər sevmişdi ki, səhnədə yaşadığı duyğunu qızının adına çevirmişdi. Beləcə, Vəfa adı təkcə bir çağırış deyildi — sənətə, səhnəyə, duyğuya verilmiş bir vəfa idi. Hökümə xanım qızına bu adı verərkən, sanki onun taleyini də səhnəyə bağlamışdı.
Vəfa Fətullayeva o vaxtkı Teatr İnstitutunda təhsil almağa başlayanda artıq səhnənin nəfəsini tanıyırdı. O, teatrın pərdələri arxasında böyümüş, səhnənin sükutunu da, gurultusunu da uşaq yaşlarından duymuşdu. Lakin sənətin zirvələrinə ucalmaq üçün təkcə doğmalıq yetmirdi — öyrənmək, dərk etmək, özünü bu aləmə tam təslim etmək lazım idi.
İnstitutun dəhlizləri onun üçün sadəcə bir təhsil məkanı deyildi. Orada hər gün valideynlərinin, tanınmış sənətkarların addım səsləri eşidilirdi. Vəfa xanım bu dəhlizlərdə qürurla gəzirdi — çünki o, yalnız bir sənətkarın qızı deyildi, artıq özü də sənətin incəliklərinə yiyələnməyə başlamışdı. Hər dərs, hər məşq, hər tamaşa onun ruhunu bir az da cilalayırdı.
Zaman öz axarı ilə, səssizcə ötüb keçdi. İllər elə bil pərdə arxasında dəyişən səhnə dekorları kimi gəlib getdi. 1970-ci ildə, cəmi 25 yaşında, Vəfa Fətullayeva Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrında aktrisa kimi işə qəbul olundu. Bu, onun sənət yolunda rəsmi addımı idi — lakin ruhən o bu səhnəyə çoxdan aid idi. Səhnə onu tanıyırdı, o da səhnəni.
Ömrünün sonuna qədər o teatrdan, o səhnədən ayrılmadı. Teatr onun üçün sadəcə bir iş yeri deyildi — ruhunun məkanı, nəfəsinin ritmi, taleyinin səhnəsi idi. Vəfa xanım səhnəyə çıxanda özünü unudurdu, oynadığı obrazla birgə yaşayır, onunla birgə gülür, onunla birgə ağlayırdı. Hər rol onun içindən doğurdu, hər obraz onun ürəyinin oduna bürünürdü.
O, bir aktrisa kimi istedadlı deyildi yalnız — o, səhnənin ruhunu daşıyan nadir sənətkarlardan idi. Onun yaratdığı obrazlar təkcə tamaşaların bir hissəsi deyildi, onlar tamaşaçının yaddaşına hopan, illərlə unudulmayan canlı hekayələrə çevrilirdi. Vəfa xanımın səhnədə yaratdığı obrazlar rəngarəng idi — hər biri bir qadın taleyi, bir duyğu palitrası, bir zamanın aynası.
Mirzə Fətəli Axundovun “Müsyo Jordan və Məstəli Şah” tamaşasında Şərəfnisə — incə, zərif, eyni zamanda iradəli bir qadın.
Mirzə İbrahimovun “Kəndçi qızı”nda Bənövşə — torpağın qoxusunu daşıyan, sadəlikdə ucalan bir obraz.
Səməd Vurğunun “Vaqif”ində Xuraman — eşqin və faciənin iç-içə keçdiyi bir qadın taleyi.
Hüseyn Cavidin “İblis”ində Rəna — qaranlığın içində parlayan bir vicdan səsi.
“Atabəylər” tamaşasında İnanc Xatun — tarixə möhür vuran, güclü və qürurlu bir qadın siması.
Bu rolların hər biri Vəfa xanımın ifasında bu gün də sevilə-sevilə xatırlanır. Onun səhnədəki varlığı tamaşaları yaşadan, obrazlara nəfəs verən bir qüvvə idi. Bu gənc aktrisanın uğuru təkcə sənət zirvəsinə ucalmaq deyildi — o, tamaşaçının qəlbinə yol tapmağı bacarmışdı.
1982-ci ildə Vəfa Fətullayeva “Əməkdar artist” fəxri adına layiq görüldü. Bu, onun sənətə verdiyi dəyərin rəsmi tanınması idi. Lakin onun əsl mükafatı tamaşaçının yaddaşında yaşayan obrazlar, səhnədəki səmimiyyəti və ruhunun izidir. Vəfa xanım bir çox televiziya tamaşalarında da maraqlı obrazlar yaratdı — ekranın soyuqluğunu öz istiliyi ilə isidə bildi.
“Alov”, “Atayevlər ailəsində”, “Bizim qəribə taleyimiz”, “Firəngiz”, “Göz həkimi” kimi tamaşalarda yaratdığı obrazlar da Vəfa xanımı tamaşaçılara daha da doğmalaşdırdı. Bu rollar onun sənət palitrasının yeni çalarları idi — ekranda da səhnədəki qədər canlı, duyğulu və təsirli. Hər bir tamaşada o, obrazın ruhunu öz ruhuna qatır, sözləri sanki öz taleyindən süzürdü.
Bu tamaşalar hər il televiziya ekranlarında nümayiş olunur. Və biz, illər keçsə də, yenə də sevimli və unudulmaz aktrisamız Vəfa xanımın səsini eşidirik. O səs — səhnənin pıçıltısı, obrazların nəfəsi, bir qadının sənətə olan vəfasıdır. Tamaşaçılar hər dəfə bu tamaşalara baxarkən bir daha təsdiq edirlər: Vəfa xanım səhnə üçün doğulmuşdu. Səhnə onun həyatı idi, onun nəfəsi, onun taleyi idi.
O, özünü bu ecazkar səhnədən ayrı təsəvvür edə bilmirdi. Səhnə onun üçün bir məkan deyildi — bir varlıq idi. Vəfa xanım səhnəyə çıxanda sanki öz ruhunun evinə dönürdü. Orada o, özünü tapırdı, orada o, yaşayırdı. Və bu yaşayış, bu sənət eşqi onu unudulmaz edən əsas səbəb idi.
Düz deyirlər ki, dünya vəfasızdır.
Bu vəfasız dünya Vəfaya da vəfasızlıq elədi. Onun alın yazısına cəmi 42 illik bir ömür yazılmışdı — qısa, lakin dolu, izli, səhnə işığı ilə yoğrulmuş bir ömür. Vəfa bu ömrü səhnədə yaşadı, dünyaya səhnədən baxdı, insanlara obrazların içindən səsləndi. Onun 17 illik səhnə həyatı, bəlkə də bir ömürlük sənətkar taleyinə bərabər idi.
Vəfa xanımın taleyi qəribə idi — sanki səhnə qədər dramatik, obrazları qədər dərin. O da, anası da eyni xəstəlikdən əziyyət çəkirmiş. Elə bu mənfur xəstəlik də işıqlı bir ömrə son qoydu. Səhnənin pərdəsi bağlandı, tamaşa bitdi, amma tamaşaçının qəlbində onun səsi hələ də səslənir.
Vəfa Fətullayevin itkisi sənətsevərlər üçün, diqqətli tamaşaçılar üçün ağır bir itki idi. Onun yoxluğu səhnədə bir boşluq yaratdı — doldurulmaz, izah olunmaz bir boşluq. Atası, böyük sənətkar Nüsrət Fətullayev, bu itkiyə dözə bilmədi. Sevimli qızının yoxluğu onun ruhunu sarsıtdı, səhnənin işıqları onun üçün də sönməyə başladı. Və Vəfanın ölümündən cəmi iki ay sonra o da dünyasını dəyişdi — sanki qızının ardınca səhnədən çəkildi.
Bu, təkcə bir ailənin faciəsi deyildi. Bu, Azərbaycan teatrının, sənətin, duyğunun bir parçasının itkisiydi. Amma Vəfa Fətullayeva unudulmadı — o, yaddaşlarda yaşadı, səhnənin pıçıltısında, tamaşaların sükutunda, tamaşaçının baxışında yaşadı.
Dünyadan nakam köçmüş Vəfa Fətullayevanın ömrü kimi, ailə taleyi də uğurlu olmamışdı. Cəmi bir il bir idmançı ilə qurduğu ailə həyatı, sanki səhnədəki qısa bir epizod kimi gəldi və keçdi. Yollar ayrıldı, amma Vəfa heç vaxt şikayət etmədi — çünki onun əsl məhəbbəti, əsl bağlılığı səhnəyə idi. O, həyatın özünü səhnədə yaşayırdı, obrazlarda nəfəs alırdı.
Vəfa Fətullayevanın sənət eşqi çox güclü idi — bu eşq onu yaşadırdı, ona güc verirdi. Səhhətindəki problemlərə baxmayaraq, o, özünü bütünlüklə sənətinə həsr etmişdi. Bədəni zəifləsə də, ruhu səhnənin işığı ilə yanırdı. Hətta xəstəxanada yatarkən belə, oynayacağı rolun sözlərini əzbərləyirmiş. Ağrılar içində, səssiz gecələrdə, o, səhnəyə qayıdacağı günü gözləyirmiş — sanki pərdə yenidən açılacaq, tamaşa başlayacaq və o, obrazına qovuşacaq.
Hansı xəstəliyə düçar olduğunu ondan gizlədirdilər. Bəlkə də bu, onu qorumaq üçün idi. Amma Vəfa bilirdi — bədəni susa bilər, amma ruhu hələ danışır. O, səhnəyə dönəcəyinə inanırdı, bu inamla yaşayırdı. Və bu inam, bu sədaqət, bu sənət eşqi onun adını unudulmaz edən əsas səbəb idi.
Vəfa xanım səhnəyə qayıtmaq istəyirdi — çünki səhnə onun üçün bir həyat idi, bir dua idi, bir vəfa idi.
Ancaq fələyin yazdıqları başqa imiş. Vəfa xanımın öz dilindən yazılmış xatirələr var ki, onları həyəcansız oxumaq mümkün deyil. Hər sətirdə bir sükut, hər cümlədə bir qırılmış ümid var. “Kənardan nə qədər xoşbəxt görünsəm də, mən bədbəxt qadın olmuşam…” — bu kədərli etiraf onun xatirələrində yer alıb. Bu sözlər təkcə bir qadının deyil, bir sənətkarın, bir ruhun içindən gələn pıçıltıdır. O, səhnədə güclü görünürdü, amma içində bir sükut daşıyırdı.
Yaşasaydı, ömür vəfa qılsaydı, bu ilin avqust ayında Vəfa Fətullayevanın səksən illiyi qeyd olunacaqdı. Bəlkə də teatr səhnəsində onun şərəfinə tamaşalar oynanacaqdı, bəlkə də tamaşaçılar onun yaratdığı obrazları bir daha xatırlayacaqdı. Amma dünya vəfasız oldu — o, çox erkən dünyasını dəyişdi. Və onunla birgə neçə-neçə obrazlar da səhnəyə çıxmadan sönüb getdi.
Vəfa xanımın ifasında hələ neçə obraz həyata vəsiqə alacaqdı, neçə tamaşaçı onun səsi ilə təsəlli tapacaqdı. Amma zaman bu imkanları əlindən aldı. Lakin onun sənətə verdiyi ruh, tamaşaçının yaddaşında yaşayan baxışları, səhnədəki sükutu hələ də bizimlədir. Vəfa getdi, amma Vəfa qaldı — səhnənin pıçıltısında, tamaşaların sükutunda, sənətə olan vəfada.
Ancaq qədirbilən tamaşaçılar onu həmişə sonsuz bir məhəbbətlə xatırlayacaqlar. Vəfa xanımın adı yaddaşlarda təkcə bir aktrisa kimi deyil, həm də səhnənin ruhunu daşıyan bir qadın kimi yaşayacaq. Kənardan xoşbəxt görünən, içində isə sükutla dolu bir taleyi daşıyan bir sənətkar… Onun baxışlarında bir obrazın gücü, səsində bir qadının kədəri vardı.
Sənətdə iz qoymaq hər adama qismət olmur. Bu, yalnız sənət fədailərinin taleyidir — özünü sənətə həsr edən, səhnəyə ruhunu verən, tamaşaçının qəlbində iz buraxanların. Vəfa Fətullayeva da belə sənət fədaisi idi. O, səhnəyə təkcə çıxmırdı — səhnəyə can verirdi. Onun varlığı tamaşaları yaşadır, obrazları dirildir, səhnəni müqəddəsliyə çevirirdi.
Vəfa getdi, amma onun izi qaldı. Tamaşaçının yaddaşında, teatrın divarlarında, səhnənin sükutunda. O, sənətə verdiyi vəfa ilə yaşadı, sənətə verdiyi izlə yaşamağa davam edir.
Müəllif: Fuad BİLƏSUVARLI,
AYB və AJB üzvü, Prezident mükafatçısı, Həsən bəy Zərdabi mükafatçısı.