/Bu hekayəmi Hacı Mirsultan Ağa babamın özü kimi işıqlı, nurlu və ölməz ruhuna, onun əziz və unudulmaz xatirəsinə ithaf edirəm.\
Biləsuvarın Əsgərabad kəndində gecə zülmət kimi qara idi, lakin bu qaranlığın içində bir nur parlayırdı. Bu, adi bir çıraq deyildi—sanki zamanın içindən süzülən, insan ruhlarına işıq saçan bir əfsanə idi. O nurun sahibinin adı tarixə həkk olunmuşdu: Seyid Hacı Mirsultan Ağa. Haqq yolunun yolçusu, imanın sınaqlarından keçmiş, haqqın izini ürəyində daşıyan bir şəxsiyyət…
Gecə idi. Dənizin qoynunda bir gəmi üzürdü- içində müxtəlif talelər, müxtəlif insanlar. Amma onlardan biri bu gecə öz qismətini dəyişəcəkdi.
Mirsultan Ağa gəminin içinə daxil olanda səssiz bir sükut titrədi — elə bil suyun axını dayanmışdı. Kapitan qaşlarını çatdı, hiss olunurdu ki, nəsə öz yolunda getmir.
— Məruzə edin! — qışqırdı baş zabit.
— Kapitan, gəmi yerindən tərpənmir…
— Necə yəni tərpənmir?
Gəmini hərəkətə gətirmək üçün göstərilən cəhdlər nəticə vermədi—amma görünməz bir əl onu saxlayırdı. Kapitan əsəbi halda dəmir lövhəni yumruqladı, lakin gəmi hərəktsiz qalmışdı. Mirsultan Ağa isə sakit dayanmışdı—gözlərində qorxu, ürəyində də həyəcan yox idi.
Baş məmur irəli çıxdı. Onun səsində bir gərginlik duyulurdu:
— Bu gəmi yola çıxmalıdır!
Dəniz rüzgarları qəfil səngidi—sanki dənizdə əsən sərt külək də nəyi isə gözləyirdi. Mirsultan Ağa sakitcə ayağa qalxdı.
— Haqq yazısı insanın iradəsindən kənardır, — O, sakit, lakin ürək titrədən bir səslə söylədi.
Məmur və kapitan bir-birinə baxdı. Onlar nə baş verdiyini anlamırdılar, lakin Mirsultan Ağa gözlərini uzaqlara dikmişdi—görünür, bildiyi bir sirri sezdirmək istəmirdi. Səssizlik nəfəs kimi ağır idi.
Gecənin qaranlığında yalnız Haqqın nuru qəlb kimi döyünürdü.
Ağa gəmidən düşən kimi nəhəng gəmi sürətlə hərəkət etməyə başladı. Kapitanlar, əsgərlər mat-məəttəl dayanmışdılar, nə baş verdiyini anlaya bilmirdilər. Lakin orada olanlardan biri pıçıldadı:
— Bu, sıradan bir hadisə deyil. Bu, ilahi bir mesajdır…
Sovet hakimiyyətinin ədalətsizliyi Hacı Mirsultan Ağanın həyatına qara kölgə salmaq istədi, lakin onun imanı sarsılmaz idi. Hətta ən çətin anlarda belə, Haqqın nəfəsi bəndələrinin ruhunda dolanırdı—Hacı Mirsultan Ağa isə bu nəfəsi diri saxlayırdı.
Sıradan bir gün idi. Amma gecə, qapıya toxunan ilk tıqqıltı ilə hər şey dəyişdi.
Mirsultan Ağa ayağa qalxdı. Düşünürdü ki, qapını döyən biri kömək istəyir. Lakin bu dəfə onun qapısında Sovet məmurları dayanmışdı.
Baş məmur qabağa çıxdı, gözlərini Mirsultan Ağaya dikdi. Səsi sərt idi, amma içində bir narahatlıq hiss olunurdu.
— Siz qanunları pozursunuz, Mirsultan Ağa! Dövlətin göstərişlərinə qarşı çıxırsınız!
Ağa sakit, arxayın bir səslə cavab verdi:
— Qanunlar dəyişir, lakin Haqq eyni qalır.
Məmur qaşlarını çatdı, səsi daha da sərtləşdi:
— Siz xalqa gizli şəkildə din öyrədirsiniz! Bu, qadağandır!
Ağa dodaqlarını ehmalca tərpətdi. Səsi isə sarsılmaz, qəti idi.
— İnsan yolu qaranlıqda da tapmalıdır. İman isə, qaranlığı yaran bir işıqdır.
Mən onları o işığa aparıram. Haqq yolunu görən, Haqqdan dönməz.
Mirsultan Ağa Allahın verdiyi sınaqların içində dik dayandı, Quranın hökmünü xalqına çatdırdı, amma bu, sadəcə söz deyildi, bu, bir həyat tərzi, bir iman nəfəsi idi.
Hakimiyyətin gözləri hər yerdəydi. Gecələr kəndin dar küçələrində məmurlar dolaşır, kim nəyin arxasınca gedir, kim nə danışır, onu öyrənməyə çalışırdılar. Amma onun kim olduğunu anlaya bilmirdilər.
Çünki onun səssiz mübarizəsi şəhid peyğəmbərlərin yolunu xatırladırdı—şöhrət üçün deyil, Haqqı yaşatmaq naminə idi.
Bir gecə də sükutun içindən yalnız küləyin həzin nəğməsi duyulurdu. Gecənin sükutunu yalnız küləyin həzin nəğməsi pozurdu. Hacı Mirsultan Ağa gecə namazını bitirib asta addımlarla həyətə düşdü. Ayaqyalın torpağa toxundu—sanki bu müqəddəs torpağın nəfəsini hiss edirdi. O, dərin bir nəfəs aldı, başını qaldırıb ulduzlara baxdı. Gözləri qaranlığın dərinliyinə dikilmişdi, zərif bir həsrətlə uzaqlarda Haqqın səsini axtarırdı.
Yanında oğlu, Hacı Miralim Ağa susqun dayanmışdı. Düşüncəyə dalmış atasını müşahidə edirdi.
Miralim Ağa astaca irəli çıxdı.
— Ata, sən hər zaman deyirdin ki, insan Allahın nurundan pay almaq üçün Haqqa yönəlməlidir. Amma bir şeyi anlamıram…
Mirsultan Ağa yavaşca başını qaldırdı, gözlərində Haqqdan gələn bir əminlik vardı.
-Oğlum, mən Hacı Mirsultan Ağa, ömrümü bir dənizə bənzədirəm — Allahın iradəsi ilə dalğalanan bir dənizə. Sən və bacı-qardaşların isə bu dənizdən qopan damlalar kimi onun davamısınız. Günəş olmağa iddiam yoxdur, amma dualarım odur ki, yolunuza işıq salan bir zərrə ola bilim.
Atasının sözləri Miralimi düşündürdü.
— Ata, bəs damla dənizlə necə birləşir? Zərrəcik günəşdən ayrılmır?
Ağa oğluna zəndlə baxdı.
— İnsan Haqqa bağlananda onun nuru heç zaman solmaz. Dənizdən ayrılan damla quruya bilər, amma Haqqın yolunda olan damla həmişə dənizdə qalır. Günəşdən ayrılan zərrəcik qaranlığa düşə bilər, amma iman varsa, o daima işıq saçmağa davam edər.
Miralim atasının sözlərindəki hikməti hiss etdi.
— Ata, bəs biz bu nuru necə qoruya bilərik?
Mirsultan Ağa gülümsədi.
— Haqqı yaşayan insan Haqqın nurunu daşıyır. İnsan yalnız öz varlığı üçün deyil, başqalarına da işıq saçmaq üçün yaşamalıdır. Çünki Haqqın bəndələri etdiklərini öz adları üçün yox, yalnız Allah üçün edərlər.
Miralim başını tərpətdi, atasının sözlərinin ağırlığını hiss etdi.
— Onda biz işığı yaşatmalıyıq, ata?
Ağa dərin bir nəfəs aldı.
— Haqqın işığına sahib olan onu yaşatmaq üçün çalışmalıdır. Biz yalnız işığı daşıyanlar deyilik, onu başqalarına ötürənlərik.
Miralim uzun-uzadı düşündü. Atasının dedikləri onun ruhuna hopmuşdu.
Gecənin qaranlığında iki nəfər dayanmışdı—biri yol göstərən, biri o yolu tapmağa çalışan. Amma onlar artıq ayrılmaz idilər.
Mirsultan Ağa hər zaman el-obanın dayağı idi—yetimlərə ata, kasıblara əl. O, heç kimdən təşəkkür gözləmədən, heç bir ad-san istəmədən yardım edirdi. Gecənin qaranlığı onun sirdaşı olmuşdu—qapılar ehtiyac sahiblərinin xəbəri olmadan açılır, kisələr səssizcə astanaya qoyulurdu. Kimin gətirdiyi bilinmirdi, amma bu nur heç vaxt sönmürdü.
Bir axşam kasıb bir kənd evinin taxta qapısı yüngülcə açıldı. İçəri sərin hava doldu. Ailə başçısı qapının önündə bağlanmış bir yumru parça gördü. İçində un, düyü, bir parça çörək vardı. O, gözlərini səmaya dikdi, səsi titrədi:
— Bu nemət kimdən gəlib?
Evdəkilər susdu. Kim gətirmişdi? Heç kim bilmirdi. Çünki Haqq bəndələri etdiklərini öz adları üçün deyil, yalnız Allah üçün edirlər. Onlar iz qoymaq üçün deyil, Haqqın nurunu yaşatmaq üçün vardılar.
Mirsultan Ağa kəndin yolları ilə irəliləyirdi. Addımlarını ağır-ağır atırdı, sanki torpaq onu saxlayıb geri çəkmək istəyirdi. Hava qəribə idi—sükutun içində gizli bir gərginlik dolaşırdı. Külək yavaşca əsdi, lakin bu dəfə o, sakitlik gətirmirdi, əksinə, bir xəbərdarlıq kimi idi. Amma bu sükut təhlükəsiz deyildi—çünki o vaxtkı hakimiyyət artıq onun izinə düşmüşdü.
O, yolun kənarından keçərkən bir qadının titrək addımlarla ona yaxınlaşdığını gördü. Qadının gözlərində kədərin dərin izləri vardı. O, bir anlıq duruxdu, sonra Mirsultan Ağaya tərəf gəldi və qısıq səslə pıçıldadı:
— Ağa… Mən nə edim? Oğlum acdır…
Ağa dərindən nəfəs aldı, qadının gözlərinə baxdı. Bu, yalnız bir ananın kədəri deyildi—bu, bütün bir elin harayı idi. O, kisəni açdı, bir parça çörək çıxardı. Bu çörək təkcə un və su qarışımı deyildi—bu, mərhəmət, sevgi, dua ilə yoğrulmuş bir ruzi idi.
Qadın diz çökdü.
— Siz olmasanız…
Ağa yumşaq bir təbəssümlə başını tərpətdi.
— Mən kiməm ki? Haqq hər şeyi görür. Siz dua edin.
Bu sadəcə yaxşılıq etmək deyildi—bu, vicdanın sınağı, haqqı qorumaq uğrunda bir mübarizə idi. Sovet hakimiyyəti onu dayandırmağa çalışdı. Amma onu dayandırmaq mümkün olmadı. Bir insanın işığı onun öz əməlləri ilə yanır—nə zaman, nə də məkan onu sönməyə məcbur edə bilər.
Səhərin boz işığında qapı bərk- bərk döyüldü. Taxtalar titrədi. Qapı açıldı. Sərt baxışlı əsgərlər sanki ölümün xəbərçisi kimi içəri doluşdular.
Baş əsgər qabağa çıxdı. Səs tonu amiranə, üz ifadəsi sərt idi.
— Hacı Mirsultan Ağa! Siz burada nə edirsiniz?
Ağa sakit və səssiz idi. Qapıdan süzülən sərin hava onun ağ libasını yüngülcə yellədi. O, gözlərini qaldırıb əsgərlərə baxdı.
— İnsanlara Haqqı göstərirəm.
Əsgərlər bir anlıq duruxdular. Amma baş əsgər addım atıb irəli çıxdı, səsini daha da sərtləşdirdi.
— Bu qadağandır! Sovet hökuməti dinə icazə vermir!
Ağa gözlərini qırpmadan ona baxdı. Səsi sakit, lakin sarsıdıcı idi.
— Sovet hökuməti keçəcək. Haqq qalacaq.
Araya dərin bir sükut çökdü. Əsgərlər bir-birinə baxdı. Nədənsə heç kim bir addım da atmırdı. Sanki divarlar belə bu dialoqu dinləyirdi.
İllər keçdi. Sovet hökuməti onu sındırmağa çalışdı, lakin bacarmadı. Çünki bir insanın qəlbində Haqq varsa, heç bir rejim onu sındıra bilməzdi. Ona Stalin pensiyası verdilər—bu, zahirən bir imtiyaz kimi görünürdü, lakin əslində, imanın gücünün tanınması idi. Onu məğlub etmək üçün verdikləri bu simvolik pensiya onların susqun etirafı oldu.
Mirsultan Ağa isə öz Haqq yoluna davam etdi. Çünki bu yol Haqqın yazdığı idi.
Hacı Mirsultan Ağa sonuncu dəfə Həcc ziyarətinə gedərkən övladlarını başına yığıb hamısı ilə sağollaşdı. Qohumlarını bir-bir ziyarət edib halallaşdı. Həccə yola düşməzdən bir gün əvvəl evdə oturub, bir saat yarımlıq vəsiyyətini lentə yazdırdı—sanki hər kəlməsi gələcək nəsillərə ünvanlanmışdı.
Həcc ziyarəti boyunca onu bir an belə tək qoymayan yoldaşı, jurnalist və alim Azər Əbilov, hər addımda onun yanında idi. Azər, Hacı Mirsultan Ağanın hər sözünü, hər baxışını yaddaşına həkk edirdi—sanki bu yolçuluq təkcə bir ibadət deyil, həm də bir əmanət idi.
Azər Əbilov yol boyu susurdu. Mina vadisinin müqəddəs torpaqlarına yaxınlaşdıqca, içindəki kədər dalğa-dalğa böyüyürdü. Hər addımda zaman ağırlaşır, nəfəs almaq çətinləşirdi. Hacı Mirsultan Ağa sakitcə ona tərəf döndü. Gözlərində dərin bir arxayınlıq vardı—bu dünyanın yükünü çoxdan çiynindən atmışdı.
— Azər, bilirsənmi, insan dünyadan köçərkən geridə buraxdıqları ilə yaşayır?
Azər Əbilovun dodaqları titrədi. Sözlər boğazında düyünlənmişdi. O, gözlərini göylərə dikdi. Azər, Ağanın sualını göylərdən almaq istəyirdi. Özü o sualın cavabını vermək iqtidarında deyildi.
Hacı Mirsultan Ağa bir anlıq sükut etdi. Bu sükutun içində bütün keçmişi, bütün mübarizələri, bütün duaları gizlənmişdi. Sonra dodaqlarında incə bir təbəssüm yarandı—bu, vidalaşan bir insanın təbəssümü idi.
— Mən getmirəm, Azər. Ruh həmişə sevdiklərinin yanında olur. Siz bu torpaqda yaşadıqca, məni yad etdikcə, mən də yaşayacağam.
Azər dərin bir nəfəs aldı. Gözlərində yaş vardı. Amma bu göz yaşları adi deyildi—bu, bir dövrün sonu, bir əmanətin ağırlığı idi. O, başını qaldırıb göyə baxdı—ulduzlar daha parlaq yanırdı, bu torpağın nəfəsi daha isti idi.
— Ağam, sizin adınız heç vaxt unudulmayacaq. Biz sizin yolunuzu davam etdirəcəyik.
Hacı Mirsultan Ağa başını razılıqla tərpətdi və son dəfə üfüqə baxdı. Sonra, sanki zaman tamamlanmışdı.
Hacı Mirsultan Ağa Mina vadisinin müqəddəs torpağında son nəfəsini Azər Əbilovun qolları üstə aldı.
Hacı Mirsultan Ağa kimi Allahın sevimli bəndəsinin yoxluğu Azər Əbilovu sarsıtdı..O, diz çökdü, torpağa daha möhkəm sarıldı.
Göz yaşları yanağından süzülüb torpağa qarışdı.
Torpaq isti idi—Hacı Mirsultan Ağanın ruhu hələ də buradaydı.
Külək sakitcə əsdi. Torpaq da bu vidanı hiss etmişdi. Mina vadisi bir əfsanəni ağuşuna almışdı.
Azər Əbilov dərin köks ötürərək pıçıldadı:
— Ağam… siz getmədiniz. Siz bu torpağın hər zərrəsində, hər dua səsində, hər ürək döyüntüsündə yaşayacaqsınız… Biz sizi unutmadıq, unutmayacağıq…
— Ağam… siz bu torpağın nəfəsinə çevrildiniz.
Mina vadisinin dərinliyində onun yoxluğu hiss olunurdu—amma yox olmaq deyildi bu, torpaq onu öz himayəsinə götürmüşdü, o, bu torpağın bir parçasına çevrilmişdi.
Müəllif: Fuad BİLƏSUVARLI,
AYB və AJB üzvü, Prezident mükafatçısı, Həsən bəy Zərdabi mükafatçısı.